Мектепке дейінгі балалар ұйымына жолдама қалай алуға болады
Мектепке тіркеу үшін құжаттарды қабылдау
Текст
«Ақмола облысы білім басқармасының Бұланды ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі
Государственное учреждение «Отдел образования по Буландынскому району управления образования Акмолинской области»
Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
13.05.2019
Қазақстан Республикасында
білім беруді дамытудың
2011 – 2020 жылдарға арналған
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ
Астана, 2010 ж.
Қазақстан Республикасы
Президентінің
2010 жылғы 07 желтоқсандағы
№ 1118 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН
2
1. Бағдарламаның Паспорты
Бағдарламаның
атауы
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 –
2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
Əзірлеу үшін
негіз
«Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің
2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы;
«Мемлекеттік бағдарламалар тізбесін бекіту туралы» Қазақстан
Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 957
Жарлығы
Бағдарламаны
əзірлеуші
Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі
Мақсаты Экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы білімнің
қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамы-
ту, білімнің бəсекеге қабілеттілігін арттыру
Бағдарламалық
мақсаттар
білім беру қызметіне тең қол жеткізуді қамтамасыз етуге бағдар-
ланған қаржыландыру жүйесін жетілдіру;
педагог мамандығының беделін көтеру;
білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесін қалып-
тастыру;
білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздік білім беру
ресурстары мен технологияларына тең қол жеткізуін қамтамасыз
ету;
балаларды мектепке дейінгі сапалы тəрбиемен жəне оқытумен
толық қамтуды, оларды мектепке даярлау үшін мектепке дейінгі
тəрбие мен оқытудың əр түрлі бағдарламаларына тең қол
жеткізуді қамтамасыз ету;
жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының
зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын
қалыптастыру, тез өзгеретін əлемде оның табысты болуын
қамтамасыз ететін білім алудағы қажеттілігін қанағаттандыру,
еліміздің экономикалық əл-ауқаты үшін бəсекеге қабілетті адами
капиталды дамыту. 12 жылдық оқыту моделіне көшу;
қоғамның жəне экономиканың индустриялық-инновациялық даму
сұраныстарына сəйкес техникалық жəне кəсіптік білім (бұдан əрі
– ТжКБ) жүйесін жаңғырту, əлемдік білім беру кеңістігіне бірігу;
еңбек нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму
міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын
жəне білім беру саласындағы үздік əлемдік тəжірибелерге сай
келетін жоғары білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу;
өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
жастардың бойында белсенді азаматтық ұстанымды, əлеуметтік
жауапкершілікті, отансүйгіштік сезімді, жоғары адамгершілік
жəне көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру
Міндеттері сапалы білімге қолжетімділікті арттыруға бағытталған білім
беруді қаржыландырудың жаңа тетіктерін əзірлеу;
білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету;
педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынта-
ландыруды күшейту;
3
білім берудегі менеджментті жетілдіру, оның ішінде корпоративтік
басқару принциптерін енгізу, білім беруде мемлекеттік-жеке
əріптестік жүйесін қалыптастыру;
білім беруді дамытудың мониторинг жүйесін жетілдіру, оның
ішінде халықаралық талаптарды ескере отырып, ұлттық білім
статистикасын құру;
оқу процесін автоматтандыруды енгізу үшін жағдай жасау;
мектепке дейінгі ұйымдардың желісін ұлғайту;
мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мазмұнын жаңарту;
мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту ұйымдарын кадрлармен
қамтамасыз ету;
12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру мазмұнын
жаңғыртумен қоса жүзеге асыру;
шағын жинақталған мектептердің (бұдан əрі – ШЖМ) проблема-
ларын шешу;
мектептегі инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру;
экономиканың индустриялық-инновациялық даму сұраныстарын
ескере отырып, ТжКБ мазмұнының құрылымын жаңарту;
экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың инфрақұрылымын
дамыту;
ТжКБ-да оқудың беделін арттыру;
еліміздің индустриялық-инновациялық даму жобаларына сай
келетін жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кад-
рлармен қамтамасыз ету;
жоғары білімнің еуропалық аймағына бірігуді қамтамасыз ету;
білімнің, ғылымның жəне өндірістің бірігуін қамтамасыз ету,
зияткерлік меншік пен технологиялардың өнімдерін коммер-
цияландыру үшін жағдай жасау. Жоғары білікті ғылыми жəне
ғылыми – педагог кадрларды даярлау;
өмір бойы оқыту, баршаға білім алу үшін жағдай жасау;
жастарды отансүйгіштікке тəрбиелеу жəне олардың азаматтық
белсенділігін, əлеуметтік жауапкершілігін жəне əлеуетін ашу
тетіктерін қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру
Іске асыру
мерзімдері
(кезеңдері)
2011 – 2020 жылдар
Бағдарлама екі кезеңде іске асырылатын болады:
бірінші кезең: 2011 – 2015 жылдар;
екінші кезең: 2016 – 2020 жылдар.
Нысаналы
индикаторлар
ШЖМ-нан басқа, барлық білім беру ұйымдарында жан басына
шаққандағы қаржыландыру тетіктері енгізілген;
педагогтердің жалпы санынан жоғары жəне бірінші санаты бар
біліктілігі жоғары педагог қызметкерлердің үлесі – 52 %;
білім беру ұйымдарының 60 %-ында қамқоршылық кеңестер
құрылған;
білім беру ұйымдары басшыларының 100 %-ы менеджмент са-
ласында біліктілігін арттырған жəне қайта даярлаудан өткен;
орта білім беру ұйымдарының 90 %-ында электрондық оқыту
жүйесі пайдаланылады;
3 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың 100 %-ы мектепке дейінгі
тəрбиемен жəне оқытумен қамтамасыз етілген;
12 жылдық оқыту моделіне толық көшу жүзеге асырылған;
Қазақстанның барлық өңірлеріндегі «Назарбаев Зияткерлік
мектептері» жобасының шеңберіндегі мектептердің саны – 20;
4
жаратылыстану-математика пəндері бойынша білім беру оқу
бағдарламаларын жетік меңгерген оқушылардың үлесі – 70 %;
қазақстандық жалпы білім беретін мектептер оқушыларының
халықаралық салыстырмалы зерттеулердегі нəтижелері:
оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі халықаралық
бағдарлама (PISA) – 40-45 орын, 4 жəне 8-сынып оқушыларының
математика жəне жаратылыстану саласындағы сауаттылығын
бағалау (TIMSS) – 10-12 орын, «Оқу жəне мəтінді түсіну сапасын
зерделеу» (PIRLS) – 10-15 орын;
мектептердің жалпы санына шаққанда инклюзивті білім беру
үшін жағдайлар жасаған мектептердің үлесі – 70 %;
қатысушылардың жалпы санына шаққанда жұмыс берушілер
қоғамдастығында біліктілікті тəуелсіз бағалаудан алғашқы рет-
тен өткен ТжКБ бітірушілерінің үлесі – 80 %;
ТжКБ оқу орындарында мемлекеттік білім беру тапсырысы
бойынша білім алған түлектердің оқуды бітіргеннен кейінгі
алғашқы жылы жұмыспен қамтылғандардың жəне жұмысқа
орналасқандардың үлесі – 80 %;
ұлттық институционалды аккредиттеу рəсімінен өткен колледж-
дердің үлесі – 30 %;
жұмыс берушілер қоғамдастығында біліктілікті тəуелсіз
бағалаудан алғашқы реттен өткен жоғары оқу орындарын (бұдан
əрі – ЖОО) бітірушілердің оған қатысқандардың жалпы санынан
үлесі – 80 %;
жоғары оқу орындарында мемлекеттік білім беру тапсырысы
бойынша білім алған бітірушілердің 80 %-ы жоғары оқу орнын
бітіргеннен кейін бір жыл ішінде мамандығы бойынша жұмысқа
орналасқан;
əлемнің үздік университеттері рейтингінде көрсетілген
Қазақстанның жоғары оқу орындарының саны – 2;
халықаралық стандарттар бойынша тəуелсіз ұлттық институцио-
налды аккредиттеуден өткен жоғары оқу орындарының үлесі – 65
%;
халықаралық стандарттар бойынша тəуелсіз ұлттық маман-
дандырылған аккредиттеуден өткен жоғары оқу орындарының
үлесі – 30 %;
отандық ғылыми зерттеулердің нəтижелерін өндіріске енгізудің
негізінде білім мен ғылымды біріктіру жолымен инновациялық
қызметті жүзеге асыратын жоғары оқу орындарының үлесі – 5 %;
соңғы 5 жылда импакт-факторлы ғылыми журналдарда жария-
ланымдары жарық көрген профессор-оқытушы құрамының жəне
ғылыми қызметкерлердің үлесі – 5 %;
барлық жастағы адамдар үшін білім берудің əртүрлі нысандары
мен типтері енгізіледі;
жастардың жалпы санынан 55 %-ы жастар саясаты мен
патриоттық тəрбие саласындағы іс-шараларды іске асыруға
белсенді түрде қатысатын болады.
Қаржылан-дыру
көздері мен
көлемі
Бағдарламаның бірінші кезеңін республикалық бюджеттен
қаржыландырудың қосымша көлемі 461,1 млрд. теңгені құрайды.
Жергілікті бюджеттен қаржыландыру жыл сайын тиісті жергілікті
бюджеттерден білім беру жүйесін дамытуға бөлінетін қаражат
шеңберінде жүзеге асырылатын болады.
5
2. Кіріспе
Білім беру «Қазақстан – 2030» ұзақ мерзімді Стратегиясының маңызды
басымдықтарының бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру
реформаларының жалпы мақсаты білім беру жүйесін жаңа əлеуметтік-
экономикалық ортаға бейімдеу болып табылады. Қазақстан Президенті
республиканы əлемдегі бəсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу тура-
лы міндет қойған болатын. Білім беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол
жеткізуде маңызды рөл атқарады.
Халықаралық тəжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейін ада-
ми капиталға, атап айтқанда, білім беруге бөлінетін инвестицияның эконо-
мика мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын дəлелдеп отыр.
Адами капиталға бөлінетін инвестициялар жылдам өзгеретін əлемде
бейімделе алатын техникалық прогрессивті, өнімді жұмыс күшін құру үшін
аса қажет. Болашақтың табысты экономикасы білім беруіне, халықтың
дағдылары мен қабілетіне инвестициялайтындар болмақ. Білім беруді
əлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар ретінде ғана емес,
экономикалық инвестициялар ретінде түсіну қажет.
Білім беру мен экономикалық өсуді байланыстыратын көптеген
дəлелдер бар:
макро- жəне микроэкономикадағы халықаралық зерттеулерді шолу
білім берудің, табыстың жəне өнімділіктің арасында тығыз байланыстың
бар екенін дəлелдеп отыр. Бұл ретте оқытудың бастапқы кезеңіне
инвестициялаудың зор қайтарымы болатыны байқалады;
зерттеулер білім беруді дамытуға жұмсалған инвестицияның маңызды
жақтарын растайды.
Экономикалық пайдадан бөлек білім беру басқа да əлеуметтік пай-
даларды келтіреді, əлеуметтік капиталдың – азаматтардың көп үлесінің
қатысуымен құралған, əлеуметтік бірлігі мен интеграциясы жоғары, құқық
бұзушылық деңгейі төмен қоғамның қалыптасуына ықпал етеді. Жастай-
ынан білім алу əлеуметтік, эмоционалдық жəне басқа да өмірге қажетті
дағдыларды қалыптастыруда маңызды рөлге ие. Білім беру қызметінің
барлық спектрларын одан əрі дамытудың сенімді дəлелдері осында.
Қазақстанның білім беруді түбегейлі жаңғыртуы: білім беруге салына-
тын инвестицияны айтарлықтай жəне тұрақты ұлғайтуы, оның сапасын
жақсартуы қажет.
Сондықтан жаңа ұлттық пайымдау ұсынылады: 2020 жылға қарай
Қазақстан – білімді мемлекет, ақылмен құрылған экономика жəне біліктілігі
жоғары жұмыс күші. Білім берудің дамуы еліміздің болашақ экономикалық,
саяси жəне əлеуметтік-мəдени өркендеуі сүйенетін тұғырнамасы болуы тиіс.
Білім беру саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік са-
ясатын іске асырудың ұйымдастырушылық негізі – қазақстандық білімді
жаңғыртудың жалғастырылуын қамтамасыз ететін Қазақстан Республика-
сында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы (бұдан əрі – Бағдарлама) болуы тиіс.
Бағдарлама білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың
ұйымдастырушылық негізі ретінде білім беру мен тəрбиенің, басқару
жүйесінің, білім беру қызметі субъектілерінің құқықтық-ұйымдастырушылық
нысандарының жəне қаржы-экономикалық тетіктерінің құрылымындағы,
6
мазмұны мен технологияларындағы өзгерістерді қамтитын ресурстары
мен мерзімі бойынша бір-бірімен өзара байланыстағы іс-шаралар кешені
болып табылады.
3. Ағымдағы жай-күйді талдау
Қазақстан Республикасында ел басшылығының адами капиталды
дамытудың қажеттілігі мен маңыздылығын түсініп, білім беру жүйесін
реформалауды бастауға жəне жүргізуге жан-жақты қолдау көрсетуінің
нəтижесінде білім беруді қарқынды дамыту мен жаңғырту мүмкін болып
отыр.
2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасында білім беруді
дамытудың 2005 – 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы,
Қазақстан Республикасында техникалық жəне кəсіптік білім беруді
дамытудың 2008 – 2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы,
2007 – 2011 жылдарға арналған «Қазақстан балалары» бағдарламасы,
Балаларды мектепке дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен қамтамасыз ету
жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасы
қабылданды.
Дарынды жас қазақстандықтарға əлемнің үздік университеттерінде
білім алуға мүмкіндік беретін Қазақстан Республикасы Президентінің
«Болашақ» халықаралық стипендиясын іске асыру еліміздегі адами
капиталдың дамуына қосылған елеулі үлес болды.
Қазақстан қазіргі уақытта білім беру, адам мен бала құқығын қорғау
саласындағы негізгі халықаралық құжаттарға қатысушы болып табыла-
ды. Бұл – Жалпыға бірдей адам құқықтары декларациясы, Бала құқықтары
туралы конвенция, Адамның экономикалық, əлеуметтік жəне мəдени
құқықтарының Халықаралық декларациясы, Еуропа өңірінде жоғары білім
беруге жататын біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясы, Болон де-
кларациясы жəне т.б.
Адами ресурстарды дамыту еліміздің 2020 жылға дейінгі Стратегиялық
даму жоспарындағы басымдықтардың бірі ретінде айқындалған.
Білім беруге инвестиция салу арқылы адами капиталды сапалы дамы-
туда нақты қол жеткен мақсаттар бар.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нəтижесінде
2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша білім берудің барлық деңгейі
тиісті ұйымдар желісімен институционалды қамтамасыз етілген. Білім
берудің құрылымы Халықаралық білім берудің стандартты жіктеуішіне
сəйкес келтірілді. Оқытудың 12 жылдық моделін енгізу үшін жағдайлар
жасалуда. Техникалық жəне кəсіптік білім қайта құрылымдалды. Маман-
дарды үш деңгейлі даярлау енгізілді: бакалавр – магистр – Ph.D докторы.
Мамандықтардың ірілендірілген топтарынан тұратын Қазақстан Республи-
касы жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білім мамандықтарының
жіктеуіші бекітілді.
Тəуелсіз сыртқы бағалау элементтерін қамтитын (лицензиялау, атте-
статтау, аккредиттеу, рейтинг, ұлттық бірыңғай тестілеу (бұдан əрі – ҰБТ),
мемлекеттік аралық бақылау (бұдан əрі – МАБ), талапкерлерді кешенді
тестілеу жəне т.б.) Ұлттық білім беру сапасын бағалау жүйесі құрылды.
7
Республиканың барлық өңірлерінде білім беру сапасын бағалаудың
облыстық жүйесін енгізу басталды.
Білім беру ұйымдарының материалдық базасы нығайтылуда.
2009 жылдың өзінде мектептерде 640 биология кабинеті, 536 –
лингафондық мультимедиалық кабинет (бұдан əрі – ЛМК), 10 физика
кабинеті, 78 химия кабинеті жарақтандырылды, 721 мектеп интерактивті
тақталармен толықтырылды. Қазіргі уақытта 3450 мектептің лингафондық
мультимедиалық кабинеттері бар, 2005 жылмен салыстырғанда олардың
саны 2661-ге көбейіп отыр.
Білім беру сапасы арттырылуда.
Инклюзивті білім дамуда.
Орта мектептің балаларын тегін тамақтандыру жəне жеткізу мəселелері
баяу шешілуде.
Жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды
даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы 2005 жылғы 25710-
нан 2010 жылы 35425-ке артты.
Білім саласын ақпараттандыруды дамыту жұмыстары жүргізілуде.
Қазіргі уақытта 18 оқушыға бір компьютерден келеді. 2005 жылы аталған
көрсеткіш 41-ді құраған, оның ішінде 36-сы – ауылдық жерлерде.
Интернет желісіне мектептердің 98 %-ы қосылған, ауылдық жерлерде
– 97 % (2005 жылы – тиісінше 75 % жəне 70 %). Мектептердің 34 %-ның
кең жолақты интернетке шығуға мүмкіндігі бар.
Қазақстандық мектеп оқушылары TIMSS – 2007 халықаралық салыстыр-
малы зерттеуіне қатысып, 36 елдің 4 сынып оқушылары арасында матема-
тика бойынша 5-орынды жəне жаратылыстану бойынша 11-орынды иеленді.
Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттік тілдің дамуына зор көңіл бөлінуде.
Орталық жəне жергілікті атқарушы органдарда, республика өңірлеріндегі
жоғары оқу орындары жанынан қазақ тілін оқыту орталықтары құрылды,
міндетті оқыту курстары енгізілді, қазақ тілінде іс жүргізу, негізгі жəне орта жал-
пы білім беретін мектептерде мемлекеттік тілді деңгейлеп оқыту енгізілді.
Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын мамандандырылған
мектептердің желісі құрылды. Қазіргі уақытта республикада үш тілде
оқытатын 33 мектеп жұмыс істейді.
6 «Назарбаев Зияткерлік мектебі» құрылды.
Ұлттық жоғары мектепте білім берудің əлемдік деңгейіне жету жөнінде
шаралар қабылданды: Қазақстан Еуропалық білім кеңістігіне енді, Болон
Декларациясына қосылды, Астана қаласында əлемдік деңгейдегі беделді
жоғары оқу орны – «Назарбаев Университеті» құрылды.
Оқу бағдарламаларының мазмұнын айқындауда жоғары оқу
орындарының академиялық еркіндігі кеңейтілді: таңдау бойынша компо-
нент бакалавриатта 40 %-дан 50 %-ға, магистратурада 50 %-дан 60 %-ға
жəне докторантурада 70 %-дан 80 %-ға дейін ұлғайтылды.
Сапалы жоғары білім алуға ынталы студенттердің саны өсіп келеді. Шет
елдерде 20 мыңнан астам қазақстандық білім алады. 3 мыңға жуық «Болашақ»
халықаралық стипендиясының стипендиаты əлемнің 27 елінде оқиды.
Шетелдіктер үшін еліміздің жоғары оқу орындарында білім алудың
тартымдылығын арттыру үшін жағдайлар жасау жөнінде шаралар
қабылдануда. Республиканың жоғары оқу орындарында 10 мыңнан астам
шетел азаматтары білім алуда.
8
Дегенмен қазақстандық білім беру сапасы бəсекеге түсе алмайтындай
күйінде қалып отыр.
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мəнін арттыру жалпы əлемдік
үрдістер қатарына жатады. Балабақшаға баратын балалар білім берудің
барлық деңгейлерінде білімді тез қабылдайды жəне жалпы өмірде табы-
сты болып келеді.
2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша Қазақстанда мектепке дейінгі
тəрбиемен жəне оқытумен қамту 2005 жылмен салыстырғанда 16,8 %-ға
өскен жəне балалардың 40 %-ын ғана құрайды, ал дамыған елдерде бұл
көрсеткіш 90-100 %-ға жетіп отыр.
Туу деңгейінің есебінен балабақшалардағы орын тапшылығы елімізде
орта есеппен жыл сайын 5 – 7 %-ды құрайды. Сонымен қатар 5 өңірде туу
факторы мен көші-қон əсерінен бұл көрсеткіш 11,1 %-ды құрайды: Оңтүстік
Қазақстан облысында – 8,1 %, Қызылорда – 11,8 %, Жамбыл – 10,7 %, Ал-
маты қаласында – 11,3 %, Астана қаласында – 13,6 %.
Балабақшаларда орта есеппен 100 орынға 111 баладан келеді,
қалаларда – 120. Қалалық жерлерде əрбір үшінші бала, ауылдық жерлерде
100 баланың 5-уі ғана балабақшаға барады.
Инклюзивті білім беру қажетті деңгейде дамымаған. Қазіргі кезеңде
мүмкіндіктері шектеулі 149 246 баланың 29 212-сі немесе 19,5 %-ы – мек-
теп жасына дейінгі балалар. 37 арнайы балабақшада жəне 240 арнайы топ-
та 10 мыңдай бала мектепке дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен қамтылған,
бұл 32,8 %-ды ғана құрайды.
Мемлекеттік мектепке дейінгі ұйымдармен қатар жекеменшік
балабақшалар да ашылуда, егер 2005 жылы олардың саны 158 болса,
2010 жылы 284 болып отыр.
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытуға арналған мемлекеттік бюджет
шығыстарының үлесі соңғы жылдар ішінде ішкі жалпы өнімнің (бұдан əрі
–ІЖӨ) шамамен 0,1 %-ын құрайды. ЭЫДҰ елдерінде – ІЖӨ-ден 1 %-дан
2 %-ға дейін.
Орта білім
Білім беру жүйесінің базалық деңгейі орта білім болып табылады. Оны
тегін алу құқығына ел Конституциясы кепілдік береді.
Орта білім беру жүйесінде материалдық-техникалық, оқу-əдістемелік
базаның нашарлығына, сондай-ақ оқытудың мазмұны мен əдістерін
жаңарту қажеттілігіне байланысты проблемалар орын алған.
2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша республикада жергілікті
атқарушы органдар (бұдан əрі – ЖАО) мен Қазақстан Республикасы Білім
жəне ғылым министрлігіне (бұдан əрі – БҒМ) ведомстволық бағынысты
7576 мемлекеттік күндізгі жалпы білім беретін мектеп жұмыс істейді, онда
2,5 млн.-ға жуық оқушы білім алады. Мектептердің жалпы санының
64,6 %-ы үлгілік, 35,4 %-ы – ыңғайластырылған ғимараттарда орналасқан,
201 мектеп апатты жағдайда. Мектептердің 37,4 %-ы тасымалданатын
суды пайдаланады. 70 мектеп 3 ауысымда, 1 мектеп 4 ауысымда жұмыс
істейді. Мектептердің 25,1 %-ы күрделі жөндеуді қажет етеді.
Республиканың негізгі жəне орта мектептерінің 47,4 %-ы жаңа үлгідегі
физика кабинеттерімен, 13,2 %-ы химия, 16,3 %-ы биология, 46,7 %-ы
лингафондық мультимедиалық кабинеттерімен жабдықталған.
9
Əрбір бесінші мектепте асхана мен буфет жоқ. Мектеп асханаларының
жабдықтары мен мүкəммалының ескіруі 80 %-ды құрайды. Мектептердің
26,4 %-нда спорт залдары жоқ. Мемлекет қаржыландыратын арнайы авто-
бустармен балаларды мектепке тасымалдау бағдарламасы жоқ.
Осылардың барлығы 12 жылдық білім беру моделін енгізу мерзімін
кейінге қалдыруға себеп болды.
Қазақстандық білім беру жүйесінің ерекшелігі – мектептердің жалпы
санының 56,5 %-ын құрайтын (2005 жылы – 52 %) ШЖМ болуы. Оның
ішінде, ауылдық жерлерде – 68,6 %.
Іс жүзінде əрбір төртінші мұғалім ШЖМ-да жұмыс істеп, əрбір алтын-
шы қазақстандық оқушы ШЖМ-да оқиды.
Мүмкіндіктері шектеулі балалар саны өсуде. Егер 2005 жылы
олардың саны 124 мыңды құраса, 2010 жылы 149 мыңнан асты. Олардың
41,4 %-ы ғана арнайы білім беру бағдарламаларымен қамтылған.
Қазіргі заманғы білім беру жүйесі, оқытудың инновациялық нысанда-
ры мен əдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына жəне кəсіби
құзыреттілігіне жоғары талаптар қоюда.
Бүгінгі таңда педагог еңбегін материалдық жəне моральдық жағынан
ынталандыратын жəне оның əлеуметтік мəртебесін көтеретін барабар
заңнамалық база мен жүйе құрылмаған.
Жұмыс істейтін əрбір бесінші мұғалімнің жасы 50-де жəне одан да
үлкен. Педагогтердің жалпы санынан 3 жылға дейінгі өтілі барлар – 13 %.
Жыл сайынғы жас кадрлар есебінен толығу тек 2,6 %-ды құрап отыр.
Гендерлік сəйкессіздік, кəсіп феминизациясы (81,3 % əйел мұғалімдер)
байқалып отыр. Төмен жалақы (еліміздегі орташа жалақының 60 %-ға
жуығы), педагог кəсібінің беделінің болмауы жоғары білікті кадрлардың
бұл саладан кетуіне ықпал етеді. 2000 жылдан бастап қызметкерлер
жалақысының 400 %-ға өскеніне қарамастан, оның деңгейі еліміздегі төмен
деңгейлердің бірі болып қалып отыр.
Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыты өскелең
ұрпақты тəрбиелеу жүйесін дамыту болып табылады.
Алайда, білім беру ұйымдары мен балалардың қоғамдық ұйымдарының
тəрбие беру əлеуетінің тиімділігі төмен болып отыр. Мектептерде еңбекпен
тəрбиелеу жəне кəсіптік бағдарлау жүйесі жойылған, мектептердегі жəне
мектептен тыс ұйымдардағы көркем жəне музыкалық шығармашылық
үйірмелерінің, спорт секцияларының саны жеткіліксіз. Балалар мен
мектептің қоғамдық ұйымдарының қызметі дұрыс жолға қойылмаған.
Балаларды қосымша білім берумен қамту басқа елдермен (30 – 50 %)
салыстырғанда 21,5 %-ды ғана құрайды. Білім алушыларды спорт секция-
ларымен қамту бүгінде 20 %-ды құрайды.
Орта білімге кері əсер ететін факторлар – ескірген əдіснамалар мен
білім беру мазмұнын іріктеу қағидаттары. Ақпараттың шамадан тыс болуы
оқуға деген ынтаның төмендеуіне жəне оқушылар денсаулығының нашар-
лауына əкеледі. Оқыту тұлғаны дамытуға емес, жалаң нəтижелер алуға
бағытталған.
Осылайша, қазіргі бар проблемалар орта білім жүйесін қазақстандық
қоғам дамуының қазіргі заманғы талаптарына жəне əлемдік білім беру
кеңістігіне кірігу шарттарына сəйкес жаңғыртуды талап етеді.
10
Техникалық жəне кəсіптік білім
ТжКБ жүйесі тұлға мүдделерін, еңбек нарығының сұраныстарын
жəне экономика мен əлеуметтік саланы дамытудың перспективаларын
қанағаттандыруда маңызды рөл атқарады.
2010 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша жалпы мемлекеттік стати-
стика деректері бойынша 786 ТжКБ оқу орны жұмыс істейді, 2005 жылмен
салыстырғанда олардың саны 64-ке өсті, оның ішінде 306 кəсіптік лицей,
480 колледж. Олардың 22,8 %-ы ауылдық жерлерде орналасқан.
Жалпы білім беретін мектептерді бітірушілердің 32,7 %-ы кəсіптік ли-
цейлер мен колледждерде оқуын жалғастыруда, оның ішінде 9-сыныптан
кейін – 24,8 %, 11-сыныптан кейін – 7,9 %.
ТжКБ оқу орындарында 609 мың адам, оның ішінде 36,3 %-ы ғана
мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алуда.
Техникалық жəне қызмет көрсету еңбегінің білікті мамандарын даяр-
лау 177 мамандық жəне 416 біліктілік бойынша жүзеге асырылады.
Сонымен қатар еңбек нарығында кəсіби стандарттардың, мамандарға
қойылатын қазіргі заманғы біліктілік талаптарының болмауы индустрия
жəне жұмыс берушілер сұраныстарына кадрларды даярлау мазмұнының
барабарлығына қол жеткізуге мүмкіндік бермейді.
ТжКБ жүйесінің қолданыстағы инфрақұрылымы мен материалдық-
техникалық жарақтандыруы кадрлар даярлаудың сапасы мен жастар үшін
оқытудың тартымдылығын қамтамасыз ете алмайды.
Жоғары деңгейде білім беру үшін инженер-педагог қызметкерлерді
қолдаудың төмен болуы біліктілігі жоғары кадрлардың экономиканың басқа
салаларына ауысуына себеп болуда.
Тиімсіз басқару нарықтық жағдайда оқу орындарының бəсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз етпейді.
Аз қаржыландыру жəне мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша
бір маманды оқытуға кететін шығыстар құны оқушының қазіргі заманға сай
біліктілік алуына мүмкіндік бермейді.
Бұдан басқа үздіксіз білім алу жəне біліктілігін өмір бойы арттыру
мəселелерін шешу қажет.
Білімге негізделген экономика жəне қоғам, өмір бойы оқыту – бəсекеге
қабілеттілік пен жаңа технологияларды қолдану проблемаларын шешудің,
əлеуметтік бірлікті, тең мүмкіндіктер мен өмір сапасын жақсарту тəсілдері
болуы тиіс.
Жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білім жəне ғылым
Жоғары білім республика экономикасының барлық салалары
үшін құзыретті жəне бəсекеге қабілетті мамандарды кəсіби даярлау-
ды қамтамасыз етуде, ғылым мен өндірісті біріктіруде маңызды рөл
атқарады.
Қазіргі уақытта 148 жоғары оқу орны (9 ұлттық, 2 халықаралық,
32 мемлекеттік, 12 азаматтық емес, 90 жеке меншік жұмыс істейді, оның
ішінде 16-ы акционерленген), онда 595 мыңнан астам адам оқиды.
Көптеген жұмыс берушілер жоғары оқу орындары оқытып шығаратын
мамандар сапасына қанағаттанбайды. Білім беру бағдарламалары жұмыс
берушілердің күткен нəтижелеріне жауап бермейді жəне экономика талап-
тарына сəйкес келмейді.
11
Қазақстанда барлық жоғары білім жүйесін қамтитын маңызды жасы-
рын фактор жемқорлық болып табылады. Оны жоюдың нақты шаралары
қабылданбайынша жоғары білім саясаты тиімді болмайды.
Жоғары оқу орындарын кадрлармен қамтамасыз етуде кері үрдіс орын
алған: профессор-оқытушы құрамын жүйелі даярлау жоқ, қоса жұмыс
атқару кеңінен таралған.
Қазақстанның жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық ре-
сурстары жеткілікті қарқынмен жаңартылмайды. Жоғары оқу орындарын-
да гуманитарлық мамандықтар сияқты техникалық мамандықтар бойын-
ша да кітапхана қорын жаңартудың бекітілген нормалары сақталмайды.
Көптеген пəндер бойынша оқулықтар əзірленбейді немесе аз тиражбен ба-
сылады. Жоғары оқу орындарының ақпараттық ресурстары біріктірілмеген,
кітапхана қоры бытыраңқы сипатқа ие.
Қазіргі уақытта білім беру қызметін қаржыландыруды мемлекеттік
қолдаудың қазіргі тетіктері жеткіліксіз.
Білімді, ғылымды жəне өндірісті біріктіру, жоғары оқу орнынан кейінгі
білімді ғылым мен техниканың қазіргі кезеңдегі жетістіктері негізінде дамы-
ту бүгінгі күнде экономиканы дамытудың басым бағыттарының бірі болып
табылады.
Ғылым саласында бірқатар шешілмеген проблемалар бар.
Ескірген материалдық-техникалық база жəне зертхана жабдықтары
сапалы ғылыми зерттеулерді жүргізуге мүмкіндік бермейді.
Жобалау институттары мен конструкторлық бюролар санының
жеткіліксіздігі өндірістегі технология трансфертін бəсеңдетеді. Жобалау
институттарының, конструкторлық бюролардың жəне өндірістің жоғары оқу
орындарымен өзара қарым-қатынас тетігі жоқ.
Жастарды ғылымға тарту үшін жағдайлар жасалмаған. Кадрлардың
қартаюы байқалады. Ғылыми қызметкерлердің орташа жасы – 55-те.
Қазақстанның жоғары оқу орындарының ғылыми əлеуеті аса тиімсіз
пайдаланылады.
Білімнің, ғылымның жəне өндірістің арасындағы байланыстың
нашарлығы мына себептерге негізделген:
жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдар арасындағы
ведомствоаралық кедергілер;
жоғары оқу орындарының ғылымын жеткіліксіз қаржыландыру;
ғылым мен техниканың жетістіктеріне орай əрекет етуге, өндірістің
өзгерген сұранысын есепке алуға мүмкіндік бермейтін білім беру процесін
шамадан тыс əкімшілендіру;
жеке меншік сектордың білімді, ғылымды жəне инновациялық
қызметті қаржыландыруды жүзеге асыруға экономикалық ынталандыру
шараларының болмауы.
Қазақстанда əзірлемелерді орындайтын жəне ғылыми-зерттеу жəне
тəжірибелік-конструкторлық жұмыстарды нəтижесіне жеткізуді қамтамасыз
ететін, оларды тəжірибе жүзінде іске асыратын инновациялық құрылымды
қолдаудың институционалды нысандары дамымаған.
Қазақстандағы ғылыми əзірлемелердің үлес салмағы дамыған елдер-
де қабылданған деңгейден он есе төмен қалып отыр.
Тəрбие жұмысы жəне жастар саясаты
Білім беру жүйесін жаңғыртудың маңызды міндеттерінің бірі –
12
өкілдері бəсекеге қабілетті білімді меңгерген, ой-өрісі дамыған ғана емес,
жоғары азаматтық жəне адамгершілік ұстанымы, отансүйгіштік сезімі мен
əлеуметтік жауапкершілігі қалыптасқан зияткер ұлтты қалыптастыру бо-
лып табылады.
2010 жылдың басында 14 – 29 жас аралығындағы халықтың саны жал-
пы халықтың 28,7 %-ын құрайды. Ауылдық жерлерде тұратын жастардың
үлесі – 49,1 %.
2010 жылдың басында туылғаннан бастап 18 жасқа дейінгі жас
өспірімдердің саны 5 млн. адамға жуық. Балалардың құқығы мен мүдделерін
қорғауды жергілікті атқарушы органдардағы мамандар қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік жастар саясаты саласында мынадай проблемалар орын
алып отыр.
Жастар арасындағы тəрбие жұмысын үйлестірудің орталықтандырылған
жүйесі жоқ.
2008-2009 жылдардағы əлеуметтік сауалдың деректері бойынша жа-
стар ұйымдарының қызметіне қатысатын жастардың үлесі жастардың жал-
пы санының 22 %-ын құрайды.
Өкілді органдардағы жастар саясатының мəселелері бойынша
шешімдерді қабылдауға қатысатын жастардың үлесі 1 %-ға жетпейді.
Əлеуметтік сауалдың нəтижелері респонденттердің 64 %-ы мемлекеттік
жоғары оқу орындарын жемқорлыққа аса бейім деп санайды, 54 %-ы
жоғары оқу орындарында жемқорлықтың деңгейін жоғары деп бағалайды,
28 %-ы дипломдарды «сатып алу» фактілерін көрсетеді.
Барлық балалар үшін өз құқықтарын толығымен пайдалану қамтамасыз
етілмеген.
Одан басқа, білім саласында білім беру статистикасы мəліметінің
біртұтас базасы жоқ. Білім берудің мемлекеттік статистика нысандарында
кең жарияланымдар жоқ, біріктірілмеген, олар бойынша терең талдау жоқ
əрі қоғамның көпшілігіне қолжетімсіз. Білім берудің ұлттық статистикасының
көрсеткіштері халықаралық статистиканың талаптарына сай емес.
Осылайша, білім берудегі ахуалды талдау мыналарды көрсетеді.
Күшті жақтары:
білімді дамытудың нақты айқындалған басым бағыттары;
мектепке дейінгі жəне орта білім объектілері желісінің ұлғаюы;
білім берудің əрбір деңгейі бойынша ұлттық жəне республикалық
орталықтардың болуы;
қазақстандық білім беру құрылымының Білім берудің халықаралық
стандарты жіктеуішімен сəйкестігі;
техникалық жəне кəсіптік білімді қайта құрылымдау;
Ұлттық білім беру сапасын бағалау жүйесінің қызмет етуі;
TIMSS – 2007 халықаралық зерттеуіндегі жоғары көрсеткіштер;
Еуропалық білім беру кеңістігіне кіру.
Əлсіз жақтары:
білім беруді қаржыландырудың жеткіліксіздігі;
педагог кəсібі мəртебесінің төмендігі;
педагог кадрларды даярлау сапасының жеткіліксіздігі;
жоғары білікті педагог кадрлардың тапшылығы;
балалар құқықтарын қорғау мамандарының саны жеткіліксіз;
білім берудегі менеджменттің нашар дамуы;
13
білім беру саласында мемлекеттік – жеке-əріптестік (бұдан əрі – МЖƏ)
жүйесі толық дамымаған;
білім беруді ақпараттандырудың нашар дамуы;
білім беру статистикасы халықаралық стандарттарға сəйкес емес жəне
білім алушыларға қолжетімсіз;
мектепке дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен төмен қамтылуы;
жалпы орта жəне жоғары білім мазмұнының бірігуінің жоқтығы;
білім беру ұйымдарының материалдық-техникалық базасының нашарлығы;
ШЖМ ұсынатын білім беру қызметтері сапасының нашарлығы;
инклюзивті білімнің нашар дамуы;
ұлттық біліктілік жүйесінің жоқтығы;
колледждер мен ЖОО бітірушілерінің біліктілігіне білім беру жүйесінің
ұсынысы мен жұмыс берушілердің сұранысының арасындағы теңдіктің жоқтығы;
жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуының жоқтығы.
Мүмкіндіктер:
Мемлекет үшін:
қазақстандық білімнің бəсекеге қабілеттілігін арттыру;
адами капиталдың сапасын арттыру;
балалардың өмір сапасының əлеуметтік құқықтық кепілдіктерін
қамтамасыз ету;
еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру;
ұлттық экономиканы тұрақтандыру;
халықаралық ұйымдар мен жұмыс берушілер тарапынан білімді
инвестициялық қолдау;
білім беру саласында басқарудың жаңа тиімді əдістерінің пайда болуы;
оқушылар арасында спортты өрістету;
бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыру;
білім беру саласының қолжетімділігін, тартымдылығын, сапасын,
ашықтығын арттыру;
ел экономикасының орнықты өсуін қамтамасыз ету;
халықаралық рейтингтердің көрсеткіштерін жақсарту;
ата-аналардың бала тəрбиелеудегі жауапкершілігін арттыру.
Ата-аналар үшін:
білім беру ұйымдарын таңдау мүмкіндігі;
білім беруді басқаруға қатысу;
мектепке дейінгі тəрбиенің жəне оқытудың еркін қолжетімділігін
қамтамасыз ету;
баланың жетістіктері туралы қашықтықтан ақпараттық хабарландыру
арқылы ата-ана – білім беру ұйымы – бала байланысын жүзеге асыру.
Педагог үшін:
педагог кəсібінің тартымдылығы;
мансаптық өсу жүйесін қамтамасыз ету;
барлық қызмет аясында білім алу, оның ішінде шетелде жəне кəсіптік
құзыреттілікті дамыту.
Білім алушылар үшін:
баршаға бірдей сапалы білімге қол жеткізу;
үздік білім беру ресурстары мен технологияларына қол жеткізу;
коммуникативтік жəне кəсіптік құзыреттілікті дамыту.
Қауіп-қатер:
14
білім берудің жеткіліксіз қаржыландырылуына байланысты алға
қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізбеу;
педагог еңбегінің төмен уəждемесі, мұғалім кəсібінің беделсіздігі;
педагогтердің басым бөлігі даярлығының төмен деңгейі;
педагог кадрлардың өздігінен білім алуға жəне кəсіби өсуіне
ұмтылысының жеткіліксіздігі;
электрондық оқыту жүйесін қолданудағы пайдаланушылардың төмен
уəждемесі;
демографиялық процестерге (туудың өсуі) жəне көші-қон жағдайларына
байланысты мектепке дейінгі ұйымдардан орын алуға кезек пен оқушы
орны тапшылығының өсуі;
білім сапасының нашарлауы;
білім беру ұйымдарын пайдалануға беру мерзімдерінің бұзылуы;
апаттық деп танылған мектептер санының ұлғаюы;
мүмкіндігі шектеулі балалардың жəне мүгедек балалардың көбеюі;
еңбек нарығында мамандарға деген болжамның жоқтығы;
саладағы еңбекақы деңгейі мен елдегі жалақының орташа деңгейінің
арасындағы сəйкессіздіктен туындаған техникалық жəне кəсіптік білім
жүйесінен кадрлардың кетуі;
Қазақстанның ЖОО-да білім алуды қалайтын шетел азаматтары
санының қысқаруы;
өзінің ғылыми əлеуетін іске асырудың анағұрлым қолайлы перспекти-
валарын іздеумен ғалымдардың басқа мемлекеттерге кетуі;
ғылымға жастардың аз келуі;
бағдарламаны іске асыру барысында қоса орындаушылардың
үйлессіздігі.
Осылайша, аталған бағдарлама білім беру жүйесін одан əрі
жаңғыртуды жəне оның еуропалық деңгейге шығу перспективаларын бол-
жайды.
4. Бағдарламаның мақсаттары, міндеттері, нысаналы
индикаторлары жəне іске асыру нəтижелерінің көрсеткіштері
Басты мақсаты:
Экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы білімнің қолжетімділігін
қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамыту, білімнің бəсекеге
қабілеттілігін арттыру
Бағдарламалық мақсаттар:
білім беру қызметіне тең қол жеткізуді қамтамасыз етуге бағдарланған
қаржыландыру жүйесін жетілдіру;
педагог мамандығының беделін көтеру;
білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесін қалыптастыру;
білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздік білім беру ре-
сурстары мен технологияларына тең қол жеткізуін қамтамасыз ету;
балаларды мектепке дейінгі сапалы тəрбиемен жəне оқытумен толық
қамтудың, оларды мектепке даярлау үшін мектепке дейінгі тəрбиелеу мен
оқытудың əр түрлі бағдарламаларына тең қол жеткізуді қамтамасыз ету;
жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының
15
зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын қалыптастыру, тез
өзгеретін əлемде оның табысты болуын қамтамасыз ететін білім алудағы
қажеттілігін қанағаттандыру, еліміздің экономикалық əл-ауқаты үшін
бəсекеге қабілетті адами капиталды дамыту. 12 жылдық оқыту моделіне
көшу;
қоғамның жəне экономиканың индустриялық-инновациялық даму
сұраныстарына сəйкес ТжКБ жүйесін жаңғырту, əлемдік білім беру
кеңістігіне кірігу;
еңбек нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму
міндеттері мен жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын жəне
білім беру саласындағы үздік əлемдік тəжірибелерге сай келетін жоғары
білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу;
өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
жастардың бойында белсенді азаматтық ұстанымды, əлеуметтік
жауапкершілікті, отансүйгіштік сезімді, жоғары адамгершілік жəне
көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру.
Нысаналы индикаторлар:
Индикатор 2010 2015 2020
2015 жылдан бастап ШЖМ-нан басқа,
барлық білім беру ұйымдарында жан ба-
сына шаққандағы қаржыландыру тетіктері
енгізіледі
0% 60% 60%
педагогтердің жалпы санынан жоғары жəне
бірінші санаттағы біліктілігі жоғары педагог
қызметкерлердің үлесі
42% 47% 52%
білім беру ұйымдарында қамқоршылық
кеңестер құрылған 40% 45% 60%
білім беру ұйымдарының басшылары ме-
неджмент саласында біліктілігін арттырған
жəне қайта даярлаудан өткен
29% 50% 100%
орта білім беру ұйымдарында электрондық
оқыту жүйесі пайдаланылады 0 50% 90%
3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мек-
тепке дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен
қамтамасыз ету
40%
1 шілдеде 73,5% 100%
2020 жылға қарай 12 жылдық оқыту моделіне
толық көшу жүзеге асырылған 0 1,5,11
сыныптар
1-10, 12
сыныптар
Қазақстанның барлық өңірлеріндегі «На-
зарбаев Зияткерлік мектептері» жобасының
шеңберіндегі мектептердің саны
6 20 20
жаратылыстану-математика пəндері бойын-
ша білім беру оқу бағдарламаларын жетік
меңгерген оқушылардың үлесі
50% 60% 70%
16
PISA, TIMSS, PIRLS халықаралық салыстыр-
малы зерттеулердегі қазақстандық жалпы
білім беретін мектептер оқушыларының
нəтижелері
TIMSS:
7-11
орын
PISA:
50–55
орын,
TIMSS:
10–15 орын
PISA:
40–45 орын,
TIMSS:
10–12 орын,
PIRLS:
10–15 орын
мектептердің жалпы санынан инклюзивті
білім беру үшін жағдайлар жасалған
мектептердің үлесі
10% 30% 70%
жұмыс берушілер қоғамдастығында
біліктілікті тəуелсіз бағалаудан алғашқы
реттен өткен ТжКБ бітірушілерінің үлесі
40% 60% 80%
ТжКБ оқу орындарында мемлекеттік тап-
сырыс бойынша оқуды бітіргеннен кейінгі
алғашқы жылы жұмыспен қамтылған жəне
жұмысқа орналасқан түлектердің үлесі
68,5% 78% 80%
ұлттық институционалды аккредиттеу
рəсімінен өткен колледждердің үлесі 0% 10% 30%
жұмыс берушілер қоғамдастығында
біліктілікті тəуелсіз бағалаудан алғашқы
реттен өткен ЖОО түлектерінің оған
қатысқандардың жалпы санынан үлесі
0% 10% 80%
жоғары оқу орындарында мемлекеттік тапсы-
рыс бойынша білім алған түлектердің ЖОО
бітіргеннен кейін бір жыл ішінде мамандығы
бойынша жұмысқа орналасқандардың үлесі
50% 78% 80%
əлемнің үздік университеттері рейтингінде
көрсетілген Қазақстанның жоғары оқу
орындарының саны
0 1 2
халықаралық стандарттар бойынша
тəуелсіз ұлттық институционалды аккре-
диттеуден өткен жоғары оқу орындарының
үлесі
16% 50% 65%
халықаралық стандарттар бойынша
тəуелсіз ұлттық мамандандырылған аккре-
диттеуден өткен жоғары оқу орындарының
үлесі
0% 20% 30%
отандық ғылыми зерттеулердің нəтижелерін
өндіріске енгізудің негізінде білім мен
ғылымды кіріктіру жолымен инновациялық
қызметті жүзеге асыратын жоғары оқу
орындарының үлесі
0% 2% 5%
соңғы 5 жылда импакт-факторлы ғылыми
журналдарда жарияланымдары жарық
көрген ЖОО-ның профессор-оқытушы
құрамының жəне ғылыми қызметкерлердің
үлесі
0% 2% 5%
барлық жастағы адамдар үшін əртүрлі білім
беру нысандары мен типтері енгізіледі
17
жастардың жалпы санынан жастар саяса-
ты мен патриоттық тəрбие саласындағы
іс-шараларды іске асыруға белсенді түрде
қатысатын жастардың үлесі
25% 27% 55%
Алға қойылған мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттерді шешу
қажет:
сапалы білімге қолжетімділікті арттыруға бағытталған білім беруді
қаржыландырудың жаңа тетіктерін əзірлеу;
білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету;
педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталанды-
руды күшейту;
білім берудегі менеджментті жетілдіру, оның ішінде корпоративтік
басқару принциптерін енгізу, білім беруде мемлекекеттік-жеке əріптестік
жүйесін қалыптастыру;
білім беруді дамытудың мониторинг жүйесін жетілдіру, оның ішінде
халықаралық талаптарды ескере отырып, ұлттық білім статистикасын құру;
оқу процесін автоматтандыруды енгізу үшін жағдай жасау;
мектепке дейінгі ұйымдардың желісін ұлғайту;
мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мазмұнын жаңарту;
мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың ұйымдарын кадрлармен
қамтамасыз ету;
12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру мазмұнын жаңғыртумен
жүзеге асыру;
шағын жинақталған мектептердің проблемаларын шешу;
мектептегі инклюзивті білім жүйесін жетілдіру;
экономиканың индустриялық-инновациялық даму сұраныстарын еске-
ре отырып, ТжКБ мазмұнының құрылымын жаңарту;
экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың инфрақұрылымын да-
мыту;
ТжКБ-да білім алудың беделін арттыру;
еліміздің индустриялық-инновациялық даму жобаларына сай келетін
жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрлармен қамтамасыз
ету;
жоғары білімнің еуропалық аймағына кірігуді қамтамасыз ету;
білімнің, ғылымның жəне өндірістің бірігуін қамтамасыз ету, зияткерлік
меншік пен технологиялардың өнімдерін коммерцияландыру үшін жағдай
жасау. Жоғары білікті ғылыми жəне ғылыми – педагог кадрларды даярлау;
өмір бойы оқыту, баршаға білім алу үшін жағдай жасау;
жастарды отансүйгіштікке тəрбиелеу жəне олардың азаматтық
белсенділігін, əлеуметтік жауапкершілігін жəне əлеуетін ашу тетіктерін
қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру.
18
Міндеттерге қол жеткізу мынадай көрсеткіштермен өлшенетін бо-
лады:
Көрсеткіш 2010 2015 2020 Орындаушылар
ваучерлік-модульдік қаржы-
лан дыру принципі бойынша
біліктілікті арттырудан өткен
педагогтердің үлесі
0% 20% 100%
жергілікті
атқарушы орган-
дар (бұдан əрі
–ЖАО, БҒМ
магистр дəрежесі бар бейіндік
мектеп педагогтерінің үлесі 0%
кемінде
10%
кемінде
20% БҒМ
педагогтердің жалпы саны-
нан ағымдағы жылы білім беру
ұйымдарына жаңадан жұмысқа
келген жас мамандардың үлесі
2,6% 4,5% 6% ЖАО, БҒМ
жаратылыстану-математика
циклі пəндерін ағылшын тілінде
оқытатын педагогтердің үлесі
0,6% 10% 15% БҒМ
академиялық жəне ғылыми
дəрежесі бар біліктілікті арттыру
жүйесі мамандарының үлесі
3,4% 5% 15% ЖАО, БҒМ
біліктілігін арттыру мен
тағылымдамадан өткен, оның
ішінде өндірістік кəсіпорындар
базасында, ТжКБ ұйымдарының
инженер-педагог кадрларының
үлесі
20% 20% 20%
ЖАО, БҒМ,
жұмыс берушілер
қауымдастығы,
салалық
министрліктер
елімізде біліктілігін арттырудан
жəне қайта даярлаудан өткен
жоғары оқу орындарының про-
фессор-педагог кадрларының
үлесі, жыл сайын
6% 20% 20% БҒМ
азаматтық жоғары оқу орын-
дарына корпоративті басқару
принциптерін енгізу
44% 65% 90% БҒМ
оқытуда АКТ-ны пайдалану
бойынша біліктілігін арттыру-
дан өткен педагогтердің үлесі,
олардың жалпы санына шаққанда
0% 90% 90% ЖАО, БҒМ
1 компьютерге келетін оқушы-
лардың саны 18 10 1 ЖАО, БҒМ
мектепке дейінгі ұйымдардың
жалпы санынан мектепке дейінгі
шағын орталықтардың үлесі
59,7% 50% 52,7% ЖАО, БҒМ
мектепалды дайындығымен
қамтамасыз етілген 5 – 6 жастағы
балалардың үлесі
83% 100% 100% ЖАО, БҒМ
19
балабақшалардың жалпы са-
нынан жекеменшік балабақ-
шалардың үлесі
10% кемінде
12%
кемінде
15% ЖАО, БҒМ
бейіндік мектептердің жалпы
санынан жаратылыстану-мате-
матика бағытындағы бейіндік
мектептердің үлесі
0%
15%
кем
емес
35%
кем
емес
ЖАО, БҒМ
мектептердің жалпы санынан
сервистік қызмет көрсететін
жаңа модификациялы кабинет-
тері (химия, биология, фи-
зика, лингафондық жəне
мультимедиалық кабинеттер) бар
мектептердің үлесі
31,7% 40% 80% ЖАО, БҒМ
мектептердің жалпы санынан
апатты жағдайдағы мектептердің
үлесі
2,6% 2% 1% ЖАО, БҒМ
оқушы орнының тапшылығы 74,3 мың 45 мың 30 мың ЖАО, БҒМ
үш ауысымда сабақ жүргізетін
мектептер үлесі 0,9% 0,2% 0 ЖАО, БҒМ
көлікпен жеткізуге мұқтаж
балалардың жалпы санынан мек-
тепке жəне мектептен үйлеріне
сапалы əрі ыңғайлы тасы-
малдаумен қамтылған мектеп
оқушыларының үлесі
63% 80% 100% ЖАО, БҒМ
«тірек мектептер» – ШЖМ-ға
арналған ресурстық орталықтар
саны
0 160 160 ЖАО, БҒМ
оқушылардың жалпы саны-
нан білім беру ұйымдарындағы
спорт секциялары қызметімен
қамтылған орта білім беру
ұйымдарындағы оқушылардың
үлесі
20% 25% 30% ЖАО, БҒМ
оқушылардың жалпы санынан
балалар-жасөспірімдер спорт
мектебімен қамтылған оқушылар
үлесі
8% 12% 14,5% ТСМ
көркем, музыкалық, техникалық,
ғылыми шығармашылықпен
қамтылған мектеп жасындағы
балалардың үлесі
21,5% 23% 38% ЖАО, БҒМ
оқушылардың жалпы санынан
спорт секциялары қызметімен
ЖОО-ғы оқитындардың қамтылуы
* 20% 40% БҒМ
20
даму мүмкіндігі шектеулі
балалардың жалпы санынан
инклюзивті біліммен қамтылған
балалардың үлесі
9% 25% 50% ЖАО, ЕХƏҚМ,
БҒМ
тұрмысы төмен отбасылар-
дан шыққан оқушыларды
тегін дəрумен қосылған ыстық
тамақпен қамтамасыз ету
70% 100% 100% ЖАО, БҒМ
мамандықтардың жалпы са-
нынан кəсіптік стандарттар-
мен қамтамасыз етілген ТжКБ
мамандықтарының үлесі
0% 30% 90%
ЕХƏҚМ, Инду-
стрия жəне жаңа
технологиялар
министрлігі,
салалық
министрліктер,
жұмыс берушілер
қауымдастығы
кəсіптік стандарттар негізінде
əзірленген мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандарттары
(бұдан əрі – МЖБС) үлесі
0% 50% 90%
БҒМ, ЖАО,
жұмыс
берушілер
қауымдастығы
халықаралық талаптарға сəй-
кес əзірленген білім беру
бағдарламаларының үлесі
20% 40% 70%
БҒМ, ЖАО,
жұмыс
берушілер
қауымдастығы
ТжКБ оқу орындарында мем-
лекеттік тапсырыс есебінен
оқитындардың жалпы санынан
кəсіпорындар базасында практи-
кадан өтуге арналған орындар-
мен қамтамасыз етілген білім
алушылар үлесі
80% 85% 90%
ЖАО, БҒМ,
салалық
министрліктер,
жұмыс
берушілер
қауымдастығы,
«Атамекен»
Одағы
білім алушылардың жалпы саны-
нан жұмыс берушілер қаражаты
есебінен ТжКБ-да білім алушы-
лардың үлесі
0,6% 1% 2%
ЖАО, БҒМ,
жұмыс
берушілер
техникалық жəне кəсіптік біліммен
қамтылған типтік жастағы
жастардың үлесі
17,6% 20% 23% ЖАО, БҒМ
ТжКБ жүйесінде енгізілген оқушы
орындарының саны 0
2 660
оқушы
орны
16 940
оқушы
орны
ЖАО, БҒМ
жатақханалардағы ТжКБ оқу-
шылары үшін жаңадан енгізілген
орын саны
0 1300
орын
1500
орын ЖАО
21
ТжКБ оқу орындарының жал-
пы санынан қазіргі заманғы
оқу жабдықтарымен жарақ-
тандырылған оқу орын дарының
үлесі
36% 75% 90% ЖАО, БҒМ
бакалавриаттың мемлекеттік
тапсырыс көлемінен магистра-
тура бағдарламалары бойынша
мемлекеттік тапсырыс бойынша
оқитындар үлесі
8% 20% 40% БҒМ
оның ішінде, бакалавриаттың
мемлекеттік тапсырыс көлемінен
біржылдық магистратура бағдар-
ламалары бойынша оқитындар
үлесі
1,6% 14% 25% БҒМ
2012 жылдан бастап мемлекеттік
тапсырыстың жылдағы өсуімен
PhD докторлық бағдарламалары
бойынша мемлекеттік тапсырыс
бойынша білім алушылар үлесі
200
кемінде
1000
адам
кемінде
2000
адам
БҒМ
Қазақстан Республикасын-
да кредиттерді ауыстырудың
еуропа лық үлгісі (ECTS) бойын-
ша кредитті қайта ауыстырудың
қазақстандық моделін енгізген
ЖОО үлесі
19% 100 % 100 % БҒМ
2015 жылдан бастап «Болашақ»
бағдарламасының стипендиат-
тары магистратурада, доктор-
антурада, бакалавриатта – бір
семестрден бір академиялық
жылға дейін оқиды, ғылыми
тағылымдамадан өтеді
69% 100% 100% БҒМ
Республикалық ЖОО-аралық
электрондық кітапханаға қол-
жетімділігі бар жоғары оқу
орындарының үлесі
26% 55% 100% БҒМ
мамандықтар бойынша жоғары
жəне жоғары оқу орнынан
кейінгі МЖБС-дағы жоғары оқу
орындарының академиялық
еркіндігін кеңейту, таңдау
компонентін ұлғайту
65% 70% 80% БҒМ, жұмыс
берушілер
жоғары импакт-факторлы ғылыми
журналдарда жарияланған
мақалалары бар Назарбаев
Университетінің магистранттары
мен докторанттарының үлесі
0% 10% 30% БҒМ
22
жоғары білім беру жүйесіндегі
шетелдік студенттердің, оның
ішінде коммерциялық негізде
оқитындардың үлесі
1,5% 2,5% 3% БҒМ
техникалық жоғары оқу орын-
дарының жалпы санынан иннов-
ациялық құрылымдар, ғылыми
зертханалар, технопарктер, орта-
лықтар құрған
жоғары оқу орындарының үлесі
14% 20% 50% БҒМ
жоғары оқу орындарының жалпы
санынан ғылыми жəне жобалау-
конструкторлық ұйымдардың
құрылымдық бөлімшелерін құрған
жоғары оқу орындарының үлесі
* 10% 25% БҒМ
магистратура мен докторан-
тураны аяқтаған жəне жоғары
оқу орындарын бітірген жылы
жоғары оқу орындары мен
ғылыми ұйымдарға жұмысқа
орналасқан жоғары оқу орында-
ры түлектерінің үлесі
* 10% 30% БҒМ
азаматтық жоғары оқу орнының
білім беру қызметін мемлекеттік
жеке əріптестік есебінен
қаржыландырудың үлесі
* 10% 50% БҒМ
азаматтық жоғары оқу орнының
ғылыми жəне инновациялық
қызметін мемлекеттік-жеке
əріптестік есебінен қаржылан-
дырудың үлесі
* 10% 50% БҒМ
жұмыс берушілермен бірлесіп,
техникалық жəне қызмет көрсету
еңбегінің қызметкерлерін
қайта даярлау жəне біліктілігін
арттырудың қысқа мерзімді
курстары үшін модульдік оқу
бағдарламаларының саны
0 20
бірлік
25
бірлік
БҒМ, жұмыс
берушілер,
ЕХƏҚМ
барлық деңгейлердегі өкілді
органдардағы сайланушы жас-
тардың үлесі
* 6% 15% БҒМ, ЖАО
жастар ұйымдарының қызметіне
қатысатын жастардың үлесі 22% 25% 29%
БҒМ, ЖАО,
үкіметтік емес
ұйымдар
мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс
шеңберінде əлеуметтік маңызы
бар жобаларды іске асыруға
тартылған республикалық жастар
ұйымдарының үлесі
12% 20% 24%
БҒМ, ЖАО,
үкіметтік емес
ұйымдар
* – статистика жүргізілмейді
23
Бағдарламаны іске асырудың мақсатына, нысаналы индикаторла-
рына, міндеттері мен нəтижелердің көрсеткіштеріне Білім жəне ғылым
министрлігі Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау, Байланыс жəне
ақпарат, Индустрия жəне жаңа технологиялар, Туризм жəне спорт, Ішкі
істер, Мəдениет министрліктерімен, салалық министрліктерімен, жергілікті
атқарушы органдармен, жұмыс берушілер қауымдастығымен, «Атамекен»
одағымен, ҮЕҰ-мен бірлесе отырып жететін болады.
5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, алға қойылған мақсаттарға
жету жолдары жəне тиісті шаралар
Білім беруді дамыту мына бағыттарда іске асырылатын болады:
білім беруді қаржыландыру;
педагог мəртебесі;
білім беру менеджменті;
«e-learning» электрондық оқыту;
мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту;
орта білім;
техникалық жəне кəсіптік білім;
жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білім;
өмір бойы оқу;
тəрбие жұмысы жəне жастар саясаты.
Білім беру жүйесін қаржыландыру
Мақсаты:
Білім беру қызметіне тең қол жеткізуді қамтамасыз етуге бағдарланған
қаржыландыру жүйесін жетілдіру.
Міндеті:
Білім берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыруға бағытталған білім
беруді қаржыландырудың жаңа тетіктерін əзірлеу.
Нысаналы индикатор:
2015 жылдан бастап ШЖМ-нан басқа, барлық білім беру ұйымдарына
жан басына шаққандағы қаржыландыру тетігі енгізіледі.
Жан басына қаржыландыру
Нəтижеге бағдарланған бюджеттеу орта білімде мемлекеттік шығыстарды
басқару саласындағы реформалардың құрамдас бөлігі болады.
2011 жылы жан басына қаржыландыру əдістемесі əзірленетін болады.
Ол бюджеттік шығыстардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді жəне
халықтың əртүрлі жіктері үшін сапалы білімге қолжетімділікті арттыруға
ықпал ететін болады.
Жан басына қаржыландыру бірінші кезеңде бейіндік мектептер
үшін жүзеге асырылады. 2013 жылы жалпы орта білімнің жан басына
қаржыландыру жүйесі 4 бейіндік мектептің базасында сынақтан өткізіледі.
Бұл үшін жан басына қаржыландыру жүйесі бойынша нормативтік құқықтық
құжаттар əзірленеді.
24
Жан басына қаржыландыру, қаржылық дербестік, қамқоршылық
кеңестер жəне т.б. тетіктерді пысықтау үшін жекеменшік немесе жоғары
оқу орындары жанындағы мектептердің қатарынан пилоттық мектептер
анықталады.
Негізгі жəне бастауыш мектепте жан басына қаржыландыру бейіндік
мектепте алынған тəжірибенің негізінде енгізілетін болады.
2015 жылға қарай мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту жан басына
қаржыландыру негізінде мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады.
ТжКБ жүйесінде 2011 жыл мен 2013 жыл аралығында бір маманды
даярлауға жұмсалатын шығындардың нормаларын бекітетін жан басына
қаржыландыруды енгізу бойынша пилоттық жоба іске асырылатын бола-
ды.
2015 жылға қарай жан басына шаққандағы қаржыландыру ШЖМ-
нан басқа, мектепке дейінгі білімнен ТжКБ-ге дейінгі барлық білім беру
ұйымдарында іске асырылады.
Педагогтер үшін біліктілікті арттыру жан басына шаққандағы
қаржыландыру бойынша – ваучерлік-модульдік жүйе қарастырылады,
оның шеңберінде төлем ақысын тікелей педагогтің өзіне аудару жолымен
педагогке біліктілікті арттыру курсын өтудің орнын жəне уақытын таңдау
мүмкіндігі берілетін болады.
Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі (МБЖЖ)
Ақылы білім беру қызметтеріне қолжетімділікті арттыру мақсатында
мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесінің (бұдан əрі – МБЖЖ) тетігін
əзірлеу жоспарлануда, оның көмегімен Қазақстанның əрбір азаматының
болашақта баласының жоғары оқу орындары мен колледждерде оқуын
төлеу үшін жоспарлы түрде ақшалай қаржы жинақтауына мүмкіндік беру
болжануда. МБЖЖ азаматтардың жинақтарына мемлекеттік сыйлықақы
аударуды болжайды.
МБЖЖ-ны енгізу тиісті нормативтік құқықтық актілерді қабылдағаннан
кейін көзделуде.
Одан басқа, білім берудің тиімді жүйесін дамыту үшін оған деген
шығынды инвесторларды тарту жолымен ұлғайту қажет. Білім саласы-
на жеке инвестицияларды тарту елдегі мемлекеттік – жеке əріптестіктің
қолданыстағы тетігі бойынша жүзеге асырылады.
Педагог мəртебесі
Мақсаты:
Педагог мамандығының беделін көтеру.
Міндеттері:
1. Білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету.
2. Педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталанды-
руды күшейту.
Нысаналы индикатор:
Жалпы педагогтердің санынан жоғары жəне бірінші санаты бар білікті
жоғары педагог қызметкерлердің үлесі (2015 жылы – 47 %, 2020 жылы – 52 %).
25
Білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету
Білім беру сапасы, бірінші кезекте, сапалы даярлығы бар
оқытушылармен айқындалады.
2011 жылдан бастап:
«Болашақ» халықаралық стипендиясының шеңберінде орта,
техникалық жəне кəсіптік, жоғары білім беру салалары үшін ағылшынтілді
педагог кадрларды даярлау қамтамасыз етіледі;
еліміздің жоғары оқу орындарында көптілді білімді педагог кадрлар-
ды даярлау базалық пəндер циклінде шет тілі бойынша кредиттердің
көлемін ұлғайту арқылы жүзеге асатын болады. Бұл үшін Үлгілік оқу
бағдарламасының үш тілде оқытатын педагогтерді даярлау бөлігіне
өзгерістер енгізіледі;
педагогтерді даярлау бағдарламасы, оның ішінде ШЖМ-ға арналған,
педагог кадрларды даярлайтын жоғары оқу орындарында бейіндік мектеп-
тер үшін мұғалімдерді мақсатты даярлауға арналған мемлекеттік тапсырыс
негізінде білім беру магистрлерінің бағдарламасы жетілдіріледі;
жаңа білім беру бағдарламаларына сəйкес біліктілікті арттыру
бағдарламасы жаңартылады жəне білім беру ұйымдарының педагог
қызметкерлерінің біліктілігін арттыру қамтамасыз етіледі.
2020 жылға дейін біліктілікті арттырудан жыл сайын 73,3 мың адам
өтеді деп жоспарлануда.
Ваучерлік-модульдік жүйе енгізілетін болады.
Ваучерлік-модульдік қаржыландыру жүйесін енгізумен педагогтердің
біліктілігін арттыру жүйесі жаңғыртылады. 2013 жылы бұл жүйе 2 облыс
базасында (Павлодар жəне Жамбыл) жəне Астана, Алматы қалаларында
сынақтан өтетін болады. Біліктілікті арттыру жүйесінің нормативтік
құқықтық базасын жетілдіру, материалдық-техникалық базасын жəне
бағдарламасын жаңарту, ұйымдастыру моделін реформалау, ресурстық
əлеуетті кадрлардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды іске асыра-
тын субъектілер арасында конкурстық негізде бөлу көзделуде.
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру жəне қайта даярлау жүйесіне
2015 жылдарға қарай сынақ нəтижелері бойынша ваучерлік тетікті енгізу
болжануда.
Қайта даярлау мен біліктілікті арттыруды жүзеге асыратын білім беру
ұйымдарын қашықтықтан оқытумен қамтамасыз ету мақсатында олар
интерактивті жабдықтармен жарақтандырылады.
Жыл сайын мектепке дейінгі жəне орта білім жүйесінің педагог
кадрларының біліктілігін арттыруға мемлекеттік тапсырыс арттырылады.
Оның ішінде мына мамандар үшін:
мектеп жасына дейінгі жəне мектеп жасындағы балаларды біріктірілген
түрде оқыту (инклюзивті білім);
даму мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс;
жалпы білім беру бағдарламаларын іске асыру.
ТжКБ жүйесінде:
жыл сайын педагог қызметкерлер білім беру ұйымдары мен
кəсіпорындар базасында біліктілігін арттырып отырады;
арнайы пəндердің оқытушылары мен өндірістік оқыту шеберлері
біліктілігін арттырады жəне əлеуметтік əріптестер есебінен кəсіпорындарда,
оның ішінде шетелде тағылымдамадан өтеді.
26
Үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың басым бағыттары бой-
ынша алдыңғы қатарлы отандық жəне шетелдік өнеркəсіп кəсіпорындармен
жоғары оқу орындарын көпжақты біріктіру мақсатында жыл сайын шетел-
де профессор-оқытушы құрамның (бұдан əрі – ПОҚ) біліктілігін арттыру
ұйымдастырылады.
Педагог қызметкерлердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынта-
ландыруды күшейту
Педагогтің кəсіби мəртебесін көтеру үшін бірқатар шаралар
атқарылады.
Педагог қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің жаңа үлгісі əзірленеді, ол:
біліктілік санатына қарап, педагог қызметкерлердің қызметтік
жалақысының көлемін есептеу үшін қолданылатын сараланған
коэффициенттерді енгізуді;
нəтижеге бағытталған еңбекақы төлеу тетігін енгізуді көздейді.
Атқарылған шаралар нəтижесінде педагог қызметкерлердің орташа
жалақысы 2015 жылға қарай экономиканың жеке секторындағы жалақыға
жуықтайды.
ҚР ЕХƏҚМ жүргізетін ұзақ мерзімді кезеңдегі зейнетақы төлемінің
болжауы бойынша есептеулер, талдамалық жəне экономикалық зертте-
улер шеңберінде азаматтарды, оның ішінде педагогтерді зейнетақымен
қамтамасыз ету жетілдіріледі.
Сонымен қатар педагогтерге қойылатын талаптарды күшейту шарала-
ры қарастырылуда.
Педагог мамандықтар бойынша жоғары оқу орнына түсу кезінде пе-
дагог қызметіне икемділік деңгейін анықтауға арналған шығармашылық
емтихан енгізілетін болады.
Педагог мамандықтарына түсетін талапкерлер үшін шекті деңгей
көтерілетін болады.
Бірінші жəне жоғары санаттарды алуды ынталандыратын жағдай жа-
сау мақсатында педагогтердің біліктілік деңгейіне қойылатын талаптар
қайта қарастырылатын болады.
2016 жылдан бастап 5 жылда бір рет аттестаттау түрінде, оның ішінде
жұмысқа алғаш рет немесе педагог қызметінің үзілісінен кейін қабылданып
жатқан педагогтер біліктілігінің деңгейін растау рəсімі енгізілетін бола-
ды. Білім беру ұйымдарына жұмысқа кіру қағидалары əзірленеді, ол
азаматтардың аталған санаттары үшін тестілеуден өтуді көздейді.
Бейіндік мектеп үшін мұғалімдерді іріктеу кезінде білім беру
саласындағы магистр дəрежесінің болуы көтермеленеді.
Өздігінен білім алу жəне өзін-өзі жетілдіру педагог портфолиосында
көрінетін қызметінің ажырамас бөлігі болып табылатын болады.
Педагог кадрларды даярлау сапасын бақылау жəне ынталандыру үшін
біліктілік деңгейін бағалау тəуелсіз коммерциялық емес үкіметтік емес
агенттіктерде өтетін болады.
Педагогтерді аттестаттау мұғалім білімін тестілеу, оқу-əдістемелік
қызметі туралы есеп беруінен тұратын, мүдделі адамдар (оқушылардың
ата-аналары) мен жұртшылықтың пікіртерімі рəсімдерінен тұратын
жинақтық бағалау негізінде жүргізіледі.
Математика мұғалімдері TEDS-M халықаралық салыстырмалы зерт-
теулерге (Teacher Education and Development Study in Mathematics) – орта
27
мектептің бастауыш жəне орта буынының математика мұғалімдерінің
кəсіптік білім сапасын бағалауға қатысатын болады.
Мұғалімнің кəсіби беделін көтеру мақсатында қоғамда педагогтің оң
имиджін қалыптастыру жұмысы жүргізілетін болады: «Жыл мұғалімі» кон-
курсы, акциялар, БАҚ-пен ортақ жобалар, шеберлік сыныптары, жаңашыл
педагогтер форумдары, конкурстар, педагогтер əулеттерінің слёттері,
ғылыми-педагогикалық семинарлар мен симпозиумдар, семинар-тренинг-
тер жəне дөңгелек үстелдер.
Білім беру менеджменті
Мақсаты:
Білім беруді басқарудың мемлекеттік-қоғамдық жүйесін қалыптастыру.
Міндеттері:
1. Білім берудегі менеджментті жетілдіру, оның ішінде корпоративтік
басқару принциптерін енгізу, білім беруде мемлекеттік-жеке əріптестік
жүйесін қалыптастыру.
2. Білім беруді дамытудың мониторинг жүйесін жетілдіру, оның ішінде
халықаралық талаптарды ескере отырып, ұлттық білім статистикасын құру.
Нысаналы индикаторлар:
Білім беру ұйымдарында қамқоршылық кеңестер құрылған (2015
жылы – 45 %, 2020 жылы – 60 %).
Білім беру ұйымдарының басшылары менеджмент саласында
біліктілігін арттырған жəне қайта даярлықтан өткен (2015 жылы – 50 %,
2020 жылы – 100 %).
Білім беруді басқару жүйесі
Еңбек нарығындағы қатаң бəсекелестік білім беру менеджменті
жүйесінің ұтқырлығы мен серпінділігін талап етеді.
Білім беруді басқаруға қалың жұртшылық – педагогтер де, халықтың
əртүрлі топтары да тартылады.
МЖƏ-ні ілгерілету үшін əлеуметтік тапсырыс жүйесі мен грант неме-
се басқа тетіктер түрінде коммерциялық емес үкіметтік емес ұйымдардың
қызметін мемлекеттік қаржыландыру тетіктері жетілдірілетін болады.
МЖƏ-нің ұзақ мерзімді тетігінің негізі ретінде үкіметтік емес секторды
жүйелі қаржыландыру қарастырылатын болады.
Білім беруді басқарудың түрлі деңгейіне қоғамның қатысуы
қамқоршылық кеңестер түрінде жүзеге асырылады.
Білім беруді дамытуда қамқоршылық кеңестердің пəрменді қоғамдық
қатысу тетігі əзірленетін болады.
Оқуға төлейтін ата-аналардың, жұмыс берушілердің, білім беру
жəне кəсіптік қауымдастықтар саласындағы үкіметтік емес ұйымдардың
қатысуының есебінен қамқоршылық кеңестің рөлі өседі.
Білім жүйесінің корпоративтілігін, айқындылығын қамтамасыз ету
үшін оқу орындарында қамқоршылық кеңестер, жұмыс берушілердің
қатысуымен кадрларды даярлайтын салалық жəне өңірлік кеңестер жұмыс
істейтін болады.
28
Білім беру мен денсаулық салаларындағы мемлекеттік кəсіпорындар
мəселелері жөнінде Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық
актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізілгеннен кейін шаруашылық
жүргізу құқығындағы мемлекеттік кəсіпорын мəртебесі бар ЖОО-лар-
да корпоративтік басқару принциптері енгізілетін болады: басқарудағы
алқалылық, қызмет көрсетудегі дербестік, қызмет нəтижесі бойынша есеп
берушілік, қызметтің айқындығы, жауапкершілік. Корпоративтік басқару
принциптері басқарушылық қызметтің үш негізгі аспектісін көздейді: стра-
тегияны қабылдау, бюджетті бекіту, кадр саясаты.
Оң нəтиже болған жағдайда, корпоративтік басқару принциптері
2020 жылға қарай азаматтық ЖОО-лардың барлығына енгізілетін болады.
2011 жылдан бастап білім беру ұйымдарында басшылардан жəне пе-
дагогтерден басқарудың жаңа дағдыларын, қайта даярлау мен біліктілікті
арттыруды талап ететін нəтижеге бағдарланған жоспарлау жүйесі
енгізілетін болады.
Тəрбие жұмысы саласында ЖОО-да тəрбие жұмысын жоспарлау, мо-
ниторингтеу, нəтижелерді бағалау жəне бақылау жүйелерін жетілдіру, со-
нымен қатар басқару жүйесін күшейту бойынша шаралар қабылданатын
болады.
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту, орта білім жүйесінің басшы
қызметкерлерінің білім берудегі менеджмент мəселелері бойынша
біліктілігін арттыру жүзеге асырылатын болады.
Менеджменттің заманауи технологияларын енгізу үшін оқу
орындарының басшы қызметкерлерінің біліктілігін арттыру жəне қайта да-
ярлау тұрақты түрде іске асырылатын болады.
Білім берудегі менеджмент бойынша қайта даярлаудан өткен адамдар
білім беру ұйымдарының басшылары болып танылады.
2013 жылы мемлекеттік ЖОО ректорларын тағайындау тетігі, олардың
сайлануы бөлігінде қайта қаралатын болады.
Корпоративтік басқаруды енгізу Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңнамасына сəйкес жүзеге асырылатын болады.
Білім беру ұйымдарының қызметін «ашықтығын» қамтамасыз ету мен
ЖОО-ларда жемқорлық пайызын төмендету үшін əлеуметтік зерттеулер
мен акциялар жүргізілетін болады.
Білім беруді дамытудың мониторинг жүйесі
Білім берудегі сапа менеджменті жүйесіндегі принциптердің бірі мони-
торинг нəтижелерін ескере отырып, білім беру процесін тұрақты жетілдіру
принципі болып табылады.
Ұлттық жəне өңірлік деңгейдегі білім беру нəтижелері мен əлеуметтік
əсерлердің жүйелі мониторингін жүргізу мақсатында басқарудың
ақпараттық базасы жəне даму жолдарын болжамдау түрінде білім беру
мониторингінің бірыңғай жүйесі енгізіледі. Осы мақсатқа жету үшін Ұлттық
білім беру сапасын бағалау орталығы Ұлттық білім беру статистикасы жəне
бағалау (бұдан əрі – ҰБСБО) орталығы болып өзгертіледі.
Бұл үшін:
барлық деңгейде білім беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесін
(бұдан əрі – БСБҰЖ) енгізу жалғастырылады;
ЮНЕСКО, ЭЫДҰ жəне АҚШ халықаралық білім беру статистикасының
талаптарын ескере отырып ұлттық білім беру статистикасы əзірленеді;
29
бастапқы мəліметтер негізінде білім беру статистикасының бірыңғай
базасы құрылады;
білім беруді басқару жүйесінің инфрақұрылымы кеңейтіледі.
Мониторингтік зерттеулер жүргізетін болады. Басқару шешімдерін
қабылдау үшін мониторинг нəтижелері бойынша білім беру жүйесінің жай-
күйі мен дамуы туралы жыл сайынғы облыстық баяндамалар жарияланып
отырады.
2013 жылдан бастап білім беру статистикасының жинағы жыл сай-
ын басылып шығатын болады. БҒМ-ның жəне ҰБСБО-ның сайттарында
жинақтың электрондық нұсқасы орналастырылады. Оқытудың барлық
деңгейі бойынша оқушылардың, педагогтердің бірыңғай базасы құрылатын
болады.
2015 жылға қарай статистикалық деректердің бытыраңқы электрондық
базалары білім беру статистикасының бірыңғай базасына біріктіріледі.
Аталған база бастапқы деректер негізінде толықтырылып (мектеп, кол-
ледж, жоғары оқу орны, интернат, орталықтар, сапаны бағалау қызметтері
жəне т.б.), ҚР БҒМ-да жинақталады. Осылайша, 2015 жылға қарай əкімшілік
есептіліктің барлық нысандарын жинау жойылып, айқындылық қамтамасыз
етіледі.
Əртүрлі бейінді жəне даярлық деңгейіндегі мамандар қажеттілігін
бағалау мемлекеттік реттеу тетіктерін тұжырымдау жəне ел
экономикасының, басқару мен əлеуметтік саласының қажеттілігіне сəйкес
мамандар даярлауды ынталандыру үшін арналған еңбек нарығын монито-
рингтеу, талдау жəне болжау жүйесі негізінде жүзеге асырылатын болады.
«E-learning» электрондық оқыту
Мақсаты:
Білім беру процесінің барлық қатысушыларының үздік білім беру ре-
сурстары мен технологияларына тең қол жеткізуін қамтамасыз ету.
Міндеті:
Оқу процесін автоматтандыруды енгізу үшін жағдай жасау.
Нысаналы индикатор:
Білім беру ұйымдарында электрондық оқыту жүйесі қолданылады
(2015 жылы – 50 %, 2020 жылы – 90 %).
Электрондық оқытуды енгізу
Алға қойған мақсатқа қол жеткізу оқу сапасын, білімді басқарудың
тиімділігін, сыртқы ортамен ақпараттық кірігуін арттырады.
Электрондық оқытуды енгізу бірқатар нормативтік құжаттарға
өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етеді.
2012 жылға қарай жоғары, техникалық жəне кəсіптік білімнің МЖБС-
на, электрондық оқыту жүйесін міндетті пайдалану бөлігінде орта білім
берудің МЖБС-на электрондық оқыту жүйесінде жұмыс жасау үшін пе-
дагог кадрларды даярлау бөлігінде өзгерістер енгізілетін болады.
Электрондық оқыту жүйесінде қолданылатын электрондық
оқулықтарды жəне оқу-əдістемелік кешендерді (бұдан əрі – ОƏК)
30
жасауға арналған талаптар, жүйені қолданушылардың жеке жəне
ұжымдық жұмыстарының регламенті, техникалық регламент
(электрондық оқыту жүйесін сүйемелдеу жəне қолдану) əзірленеді
жəне бекітіледі.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (бұдан əрі – АКТ) –
педагогтердің құзыреттіліктерін қамтамасыз ету үшін ұйымдастырушылық
қамтамасыз ету, электрондық оқыту жүйесін пайдаланушыларды даярлау
жəне олардың біліктілігін арттыру қажет.
2011 жылдан бастап педагогтердің электрондық оқыту жүйесін пайдала-
ну мен қолдану бойынша біліктілігін арттыру басталады деп көзделіп отыр.
Электрондық оқыту жүйесін ұйымдастыру жағынан қамтамасыз етуді
қалалар мен облыстардың білім беру басқармалары жанындағы Білім
берудегі жаңа технологиялардың өңірлік орталықтары жүзеге асыратын
болады.
Электрондық білім беруге арналған электрондық ресурстармен жəне
контентпен қамтамасыз ету – мемлекеттік-жеке əріптестік негізінде жүзеге
асырылады.
Технологиялық инфрақұрылымды дамыту білім беру ұйымдарын
өткізу мүмкіндігі 4 – 10 Мбит/сек. Интернет жүйесіне қосуды көздейді.
Интернет желілеріне білім беру ұйымдарының 90 %-ынан астамы
қосылатын болады. Бірінші кезекте – ресурстық орталықтардың пилоттық
бағдарламасы бойынша жұмыс істейтін мектептер.
Кең жолақты Интернетке (бұдан əрі – КЖИ-ға) қосылу, электрондық
білім беру жүйесі үшін жабдықтармен қамтамасыз ету жəне жеткізушілердің
қызмет көрсетулерін таңдау мемлекеттік сатып алу саласындағы Қазақстан
Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес жүргізілетін болады.
Білім беру ұйымдарының 90 %-ының қажетті оқу ресурстары бар
Интернет-ресурстары болады.
Негізгі жəне бейіндік орта мектепте оқытылатын əрбір пəн бойынша
интерактивті жəне зияткерлік цифрлы білім беру ресурстары əзірленетін
болады.
Орта, техникалық жəне кəсіптік білім беру ұйымдарын цифрлы білім
беру контентімен (қандай да бір ақпараттық ресурспен – мəтін, кескіндеу,
музыка, бейне, дыбыс жəне т.б. толықтыру (мысалы: интернет ресурстар
контенті) ашық қолжетімділікте толық қамтамасыз ету жоспарланып отыр.
Оқытушылар жасаған электрондық білім беру ресурстары (медиате-
каларды бір орталықтан құру жəне ресурстармен толтыру) дамытылады.
Оқу процесіне автоматтандыруды енгізу үшін əрбір білім беру ұйымы
қажетті жабдықтармен жарақтандырылатын болады: компьютердің жаңа
түрлерімен, КЖИ-мен қамтамасыз ету жəне т.б.
2011 жылы əкімші, директордың орынбасары, мұғалім, оқушы,
медициналық қызметкер, кітапханашы үшін функционалдар əзірленетін
болады.
Оқушы автоматтандырылған жүйеде жеке портфолиосын,
күнтізбесін, күнделігін жүргізеді. Мұғалім күнтізбелік-тақырыптық жоспа-
ры бар электрондық дəптерді, сынып журналын, хабарландыру қызметі
(алда болатын жоспарлы жəне жоспардан тыс жиналыстар мен кездесулер
туралы оқушылардың ата-аналарына e-mail немесе sms-хабарламалар,
есептілік жəне т.б. жіберу) толтыратын болады.
31
Оқытушылық жүктемені, сабақ кестесін, үлгерім мониторингі мен
оқушылардың сабаққа келуін, педагогтің қызметін, есептілікті директордың
орынбасары жүзеге асырады. Жүйе əкімшісі оқшау жəне ғаламдық
есептеу желісін, телефон жүйесін немесе дауыс поштасы жүйесін қоса
алғанда, көп қолданыстағы компьютерлік жүйенің жұмыс істеп тұруына
жауапты болады.
2015 жылға қарай жетекші шетелдік ЖОО-лардың үлгісі қалпы бойын-
ша университеттік порталдар құрылады, 2020 жылға қарай ЖОО-ларда кең
жолақты Интернетке қол жеткізу 100 % қамтамасыз етіледі. ЖОО-лардың
техникалық дайындығына қарай оларды Республикалық жоғары оқу орын-
дары арасындағы электрондық кітапханаға қосу жүзеге асырылатын болады.
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту
Мақсаты:
Балаларды мектепке дейінгі сапалы тəрбиемен жəне оқытумен толық
қамтуды, оларды мектепке даярлау үшін мектепке дейінгі тəрбиелеудің
жəне оқытудың əртүрлі бағдарламаларына тең қол жеткізуді қамтамасыз
ету.
Міндеттері:
1. Мектепке дейінгі ұйымдардың желісін ұлғайту.
2. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқытудың мазмұнын жаңарту.
3. Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту ұйымдарын кадрлармен қамтамасыз ету.
Нысаналы индикатор:
3 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі тəрбиемен жəне
оқытумен қамтамасыз ету (2015 жылы – 73,5 %, 2020 жылы – 100 %).
Мектепке дейінгі ұйымдардың желісін ұлғайту
2015 жылға қарай «Балапан» бағдарламасының шеңберінде мектепке
дейінгі тəрбиемен жəне оқытумен 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың 70
% қамтамасыз ететін мемлекеттік жəне жекеменшік балабақшалар желісі
дамитын болады.
Мектепке дейінгі ұйымдардағы орындар саны «Балапан»
бағдарламасының шеңберінде көбейеді.
Балаларға ерте жастан түзеу-педагогикалық қолдау көрсету үшін
түзету жəне инклюзивтік білім кабинеттері құрылатын болады. 2015 жылға
дейін барлық балабақшалардың жалпы санынан түзеу жəне инклюзивті
білім кабинеттерінің желісі 8 %-дан 30 %-ға дейін ұлғаяды.
Мектепке дейінгі арнайы түзеу ұйымдарының желісін сақтау жəне
ұлғайту мақсатында Ақмола, Алматы, Батыс Қазақстан, Қызылорда жəне
Солтүстік Қазақстан облыстарында арнайы балабақшалар ашылады. Мек-
тепке дейінгі арнайы түзеу ұйымдарының үлесі олардың жалпы санынан
2015 жылы – 2 %-ды, 2020 жылы – 2,5 %-ды құрайды. Ұйымдарға кедергісіз
қол жеткізу үшін жағдай жасау арқылы балабақшалардың үлесі олардың
жалпы санынан 2011 жылы 1 %-дан 2020 жылы 10 %-ға дейін ұлғаяды.
32
Мазмұнды жаңарту, кадрлармен қамтамасыз ету
2015 жылға қарай МЖБС-ның жетекші білім салаларына сəйкес 5 оқу
бағдарламасын жаңарту жоспарлануда.
Əрбір оқу бағдарламасы үшін оқу-əдістемелік кешендер əзірленеді
(жыл сайын 5 бірліктен, барлығы 25).
2015 жылға дейін жоғары оқу орындарында жəне ТжКБ ұйымдарында
мектепке дейінгі білім беретін 18 мыңнан астам педагог қызметкерлер да-
ярланады.
Мектепке дейінгі ұйымдардың педагогтерін қайта даярлау жүзеге асы-
рылады.
2020 жылға қарай:
өңірлердің ерекшеліктеріне қарай мектепке дейінгі ұйымдардың
түрлі модельдерінің жұмыс істеуі қамтамасыз етіледі. Мысалы, оңтүстік
өңірлерде – жекеменшік коттедждердегі балабақшалар, жұмысқа отбасы
мүшелерін тарта отырып, тұрғын жайлар базасында 5 – 6 балаға арналған
отбасылық балабақшалар. Солтүстік өңірлерде – оқушылық орынның
профициті есебінен жалпы білім беретін мектептер базасында шағын
орталықтар. Қалаларда тұрғын үй кешендерінің төменгі қабаттарында –
шағын жинақталған балабақшалар мен шағын орталықтар. Барлық өңірде
– «Мектеп-бақша» кешендері. Мемлекеттік балабақшалардың баламасы ірі
компаниялар, ұйымдар, кəсіпорындар жанындағы балабақшалар болады;
мектепке дейінгі балалар ұйымдарындағы орындар саны 373 мыңнан
662 мыңға дейін көбейтіледі;
балабақшалардағы топтардың толықтырылуы жас ерекшелік норма-
ларына (бөбектер тобы – 17, орта – 22, ересектер - 27) сəйкес 27-ден (ел
бойынша орташа) 22-ге дейін азайтылды;
мектепке дейінгі жастағы барлық бала санынан мектепке дейінгі
тəрбиемен жəне оқытумен қамтылған балалардың саны 70 %-дан
100 %-ға дейін көбейтіледі.
10 оқу бағдарламасы жаңартылады, 30 ОƏК əзірленеді, оның ішінде
2016 жылы – 8, 2017 жылы – 8, 2018 жылы – 8, 2019 жылы – 8, 2020 жылы
– 8 бірлік.
Орта білім
Мақсаты:
Жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының
зияткерлік, дене бітімі жəне рухани дамыған азаматын қалыптастыру, оның
тез өзгеретін əлемде табысқа жетуін қамтамасыз ететін білім алудағы
қажеттіліктерін қанағаттандыру, еліміздің экономикалық игіліктері үшін
бəсекеге қабілетті адами капиталды дамыту. 12 жылдық оқыту моделіне
көшу.
Міндеттері:
1. 12 жылдық оқыту моделіне көшуді білім беру мазмұнын жаңғырту
арқылы жүзеге асыру.
2. ШЖМ проблемаларын шешу.
3. Мектептегі инклюзивті білім беру жүйесін жетілдіру.
33
Нысаналы индикаторлар:
2020 жылы 12 жылдық оқыту үлгісіне көшу толықтай жүзеге асырыла-
ды (2015 жылы – 1, 5, 11-сыныптар).
«Назарбаев Зияткерлік мектептері» жобасы шеңберінде Қазақстанның
барлық өңірлеріндегі мектептердің саны (2020 жылы – 20).
Жаратылыстану-математика пəндері бойынша білім беретін оқу
бағдарламаларын жетік меңгерген оқушылардың үлесі (2015 жылы – 60
%, 2020 жылы – 70 %).
Қазақстандық жалпы білім беретін мектеп оқушыларының PISA,
TIMSS, PIRLS халықаралық салыстырмалы зерттеулеріндегі нəтижелері
(2015 жылы: PISA – 50 – 55 орын, TIMSS – 10 – 15 орын, 2020 жылы: PISA
– 40 – 50 орын, TIMSS – 10 – 12 орын, PIRLS – 10 – 15 орын).
Инклюзивті білім үшін жағдайлар жасалған мектептердің үлесі олардың
жалпы санынан артады (2015 жылы – 30 %, 2020 жылы – 70 %).
Білім берудің 12 жылдық моделіне көшу
Құзыреттілік тəсіліне негізделген 12 жылдық білім берудің жаңа стан-
дартын əзірлеу жəне енгізу жоспарлануда.
Білім беру стандарттарының ауысуы білім берудің жаңа мазмұнын
əзірлеумен байланысты. Жаңа білім беру мазмұнының базалық принципі
– əрбір мектепте тұлғаның адамгершілік-рухани қасиеттерін дамыту-
ды ынталандыратын ізгі білім беру ортасын құру: өзін-өзі тану, өзін-өзі
анықтау жəне өзін-өзі жетілдіру. Білім беру ұйымдары мен отбасыларда
адамгершілік-рухани мəдениеттің жоғары деңгейіне қол жеткізілетін бо-
лады. Барлық балалар, оқушылар, студенттер мен педагог қызметкерлер
Өзін-өзі танудың негізін, жалпыадамзаттық құндылықтардың дамуын
меңгеретін болады.
МЖБС коммуникативтік дағдыларды, ақпараттар мен технология-
ларды басқара білуді, проблемаларды шешуді, іскерлік пен креативтілікті
қалыптастыратын білімді алудағы тұлғаның дамуын, дербестігін
қамтамасыз ететін нəтижеге бағытталады.
2011 жылы бастауыш білімнің МЖБС жаңартылады, негізгі орта жəне
жалпы орта білім берудің құзыреттілік тəсілі негізінде оқу бағдарламалары
əзірленеді.
2015 жылдан бастап Назарбаев Зияткерлік мектептері жинаған
тəжірибенің элементтері білім беру жүйесіне енгізілетін болады.
2012 жылы жалпы орта білімнің МЖБС жоғары білімнің (бакалаври-
ат) МЖБС-мен біріктіріледі – жоғары білімнің жалпы білім беретін пəндер
циклінің жеке пəндері (əлеуметтану, өзін-өзі тану, ӨҚН, Қазақстан тарихы,
мəдениеттану жəне т.б.) оқу жүктемесін көбейтпей, «Бейіндік мектептің»
бейіндік оқыту бағдарламасына көшіріледі.
2014 жылға қарай қоғамдық-гуманитарлық жəне жаратылыстану-мате-
матика бағыттары бойынша «Бейіндік мектеп» бейіндік оқыту бағдарламасы
əзірленеді жəне сынақтан өткізіледі.
Оқытудың 12 жылдық үлгісі бойынша эксперименттік алаң үшін
оқулықтар мен ОƏК, түзеу білім беру ұйымдары үшін электрондық
оқулықтар, аударма жəне оқулықтар мен ОƏК-ні бейімдеу жүзеге асыры-
лады. Оқулықтарды əзірлеу жəне оқулықтарды сараптамадан өткізу функ-
циялары бөлінеді.
34
2013 жылы оқытудың 12 жылдық моделінің бағдарламасы бойынша
оқулықтар мен ОƏК əзірленіп, ал 2014 жылы олар сараптамадан өтеді.
2014 жылы 1, 5, 11-сыныптардың, 2015 жылы 2, 6, 12-сыныптардың,
2016 жылы 3, 4, 7-сыныптардың, 2017 жылы 8, 9, 10-сыныптардың
оқушылары үшін оқытудың 12 жылдық моделінің бағдарламасы бойынша
балама оқулықтар мен ОƏК-лер дайындалады.
Қазақстандық оқулықтармен қатар ҚР БҒМ рұқсат берген тізбеге
енгізілген математика, жаратылыстану мен техникалық ғылымдар бойын-
ша анағұрлым сапалы шетелдік оқулықтар қолданылатын болады.
2015 жылы жалпы білім беретін білім беру ұйымдарының барлық
оқушысы жергілікті бюджет есебінен тегін оқулықтармен жəне сандық білім
ресурстарымен қамтамасыз етіледі.
2015 жылы оқытудың 12 жылдық моделіне дəйекті көшу мынадай сыз-
ба бойынша басталады:
Жылдар Оқытудың 12 жылдық
бағдарламасы бойынша
Оқытудың 11 жылдық
бағдарламасы бойынша
2015 – 2016 1,5,11 2,3,4,6,7,8,9,11
2016 – 2017 1,2,5,6,11,12 3,4,7,8,9
2017 – 2018 1,2,3,5,6,7,11,12 4,8,9
2018 – 2019 1,2,3,4,5,6,7,8,11,12 9
2019 – 2020 1,2,3,4,5,6,7,8,9,11,12
11 жылдық мектептің 9-сыныбынан 12 жылдық мектептің 11-сыныбына
көшу 2015 – 2016 оқу жылынан 2019 – 2020 оқу жылына дейін жүзеге асы-
рылады. Оқытудың 12 жылдық моделінің 11 жəне 12-сыныптарында оқыту
ақысыз болады.
Алдын ала деректер бойынша 2015 жылғы 1 қыркүйекте оқушылардың
жалпы саны шамамен 2,7 млн. баланы құрайды.
Олардың ішінде 12 жылдық бағдарлама бойынша: 1-сыныпқа – 600
мың баладан аса (шамамен 6 жастағы балалар – 450 мың жəне 7 жастағы
балалар 150 мың). Сынып-жинақтардың болжамды саны – шамамен 30
мың;
5-сыныпқа – 260 мыңнан астам, сынып-жинақтардың болжамды саны
– шамамен 13 мың;
11-сыныпқа – шамамен 175 мың бала, сынып-жинақтардың болжамды
саны – 8 мыңнан астам.
2015 жылдан бастап жалпы білім беретін мектептердің, лицейлердің,
гимназиялардың, зияткерлік мектептердің, дарынды балаларға арналған
мамандандырылған мектептердің жоғары сыныптарында «Бейіндік
мектеп» бейінді оқу бағдарламасы іске асырылады. Бейіндік мектепке
қабылдау ұлттық тестілеу негізінде жүзеге асырылады.
Бейіндік мектепте оқуды 10-сынып бітірушілерінің 60%-ы
жалғастырады деп болжамданып отыр. Осы ретте бейіндік мектеп ашу,
оның ішінде жатақханамен, оның жартысынан көбін ауылдық жерлерде ашу
қарастырылып отыр. Сонымен, бір уақытта жоғары оқу орындарының ба-
35
засында бейінді оқыту бағдарламасын іске асыратын мектептер құрылады.
Бейіндік мектепте (11 – 12-сыныптар) оқу мен орналастыру мүмкіндігі
қарастырылатын 40 жоғары оқу орны анықталған.
Жинақталған тəжірибе мен халықаралық тəжірибені ескере отырып,
2015 жылдан бастап Қазақстанның білім жүйесінің құрылымы ХББСК-ға
сəйкестендіріледі. Техникалық жəне кəсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің
мамандықтар жіктеуіші қайта қарастырылатын болады. Орта кəсіптік
білімнің бөлек білім бағдарламалары үшінші білім жүйесіне (қолданбалы
бакалавриат) ауыстырылады, колледждердің мəртебесі артады.
Қолданбалы бакалавриаттың бағдарламаларына түсу үшін толық орта
білімді аяқтау қажет.
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің құрылымы
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім
(докторантура (PhD)
Мектепке дейінгі тəрбие мен оқыту.
Мектепалды оқыту
Жоғары оқу орнынан кейінгі білім (магистратура)
Жоғары білім (бакалавриат)
Орта білім
Негізгі орта білім
Бастауыш білім
Толық емес жоғары білім (қолданбалы
бакалавриат)
Орта білімнен
кейінгі білім
Жалпы орта білім
(бейіндік оқыту)
Орта кəсіптік-
техникалық білім
Еңбек нарығы
0
1
2
3
4
5
6
5 А
5 В
ХБЖС бойынша білім сатылары
Оқушылардың оқу жетістіктерін сырттай бағалау жүйесі əлемдік
тəжірибені ескере отырып дамиды.
Ұлттық тестілеу бастауыш, негізгі жəне бейіндік мектептерді бітіргеннен кейін:
бастауыш мектепте – ішінара, оқушылардың оқу жетістіктеріне мони-
торинг жүргізу мақсатында;
36
негізгі мектепте (10 сыныптан кейін) – оқытудың одан əрі жолын
анықтау мақсатында;
бейіндік мектепте – алған білім-білігінің деңгейін бағалау мақсатында
өткізіледі.
2015 жылға қарай жазба тапсырмаларын қоса алғанда, білім алушы-
лар құзыреттіліктерінің қалыптасу деңгейін анықтауға бағытталған тестілеу
тапсырмаларының базасы құрылатын болады.
Сыртқы емтихандар жаңа ақпараттық технологияларды қолдана оты-
рып, компьютерлік тестілеу əдісімен өткізіледі.
Жоғары білім алуға үміткерлер тəуелсіз ұлттық тестілеу нысанында
қосымша бейінді емтихандар тапсыратын болады.
Білім берудің инновациялық, көптілді моделін жасау мақсатында білім
беруді үш тілде ұсынатын мектептердің саны 33-тен 700-ге дейін көбейеді.
Оның ішінде, «Назарбаев Зияткерлік мектептері» мектептер желісінің
саны 6-дан 20-ға дейін көбейтіледі. Бұл мектептер білім берудің көптілді
моделін, білім берудегі инновацияларды сынақтан өткізу үшін базалық
алаңдар болады.
Қазақстан оқушыларының білім беру сапасының халықаралық
зерттеулеріне қатысуы қамтамасыз етіледі: PISA (15 – 16 жастағы
оқушылардың математика сауаттылығы мен оқу жəне жаратылыстану
бойынша сауаттылығын бағалау), TIMSS (4 жəне 8-сынып оқушыларының
математика жəне жаратылыстану бойынша білімінің сапасын бағалау),
PIRLS (оқу деңгейі мен сапасын салыстыру, əлем елдеріндегі бастау-
ыш мектеп оқушыларының мəтінді түсінуі), TIMSS ADVANSED (11-сы-
нып оқушыларының математика жəне жаратылыстану (физика) пəндерін
тереңдетіп оқытатын сыныптарда сол пəндер бойынша сауаттылығын
бағалау), ICILS (8-сынып оқушыларының компьютерлік жəне ақпараттық
сауаттылығын бағалау).
Оқытудың 12 жылдық моделінің талаптарына сəйкес материалдық-
техникалық база жаңартылады.
Мектептердің спорт залдарын қазіргі заманғы жабдықтармен
жарақтандыру мəселесі шешіледі.
Жергілікті бюджет қаражаттары есебінен мектептерге сервистік
қызмет көрсете отырып, оларды физика, химия, жаңа түрлендірілген био-
логия кабинеттерімен, лингафондық жəне мультимедиалық кабинеттер-
мен жарақтандыру жалғастырылатын болады, олардың үлесі 35,6 %-дан
80 %-ға дейін ұлғаяды.
2011 жылы бейіндік мектептерге қойылатын техникалық талаптар мен
оларды жарақтандыруға қойылатын талаптар əзірленеді.
Бұдан басқа, мектептердің үш ауысымдығы мен апаттылығын жою
мақсатында мектептер салынатын болады.
ШЖМ проблемаларын шешу
ШЖМ-дағы білім беру сапасын арттыру проблемаларын шешуге мы-
надай іс-шаралар ықпал ететін болады:
2011 жылы:
Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру академиясының базасында
ШЖМ-ды дамытудың республикалық орталығы, педагог қызметкерлердің
біліктілігін арттыруды жүзеге асыратын ұйымдардың жанынан 14 өңірлік
орталық құрылады, ШЖМ қызметінің үлгі ережесі əзірленеді;
37
«Мектепке жəне мектептен тегін əрі қауіпсіз жеткізетін мектептер
жоқ елді мекендерде тұратын білім алушылар мен тəрбиеленушілерді
қамтамасыз ету» стандарты əзірленеді жəне қабылданады.
2011 жылдан бастап:
оқушылар саны 10 жəне одан көп барлық ШЖМ жаңа түрдегі ком-
пьютерлермен жəне кең жолақты Интернетке қол жеткізумен қамтамасыз
етіледі. Қашықтықтан оқыту «e-learning» электрондық оқыту шеңберінде
ұйымдастырылады;
160 тірек мектеп ашылады.
Тірек мектеп (ресурстық орталық) – базасында жақын маңдағы ШЖМ-
ның білім беру ресурстары шоғырланатын білім беру ұйымы. Əрбір
ресурстық орталыққа бірнеше ШЖМ бекітіледі. ШЖМ-дағы балалар үш рет
(оқу жылының басында, ортасында жəне соңында) он күннен (сессия) тірек
мектепте білім алады əрі онда аралық жəне қорытынды аттестаттау тапсы-
рады. Сессияаралық кезеңде ШЖМ-да оқыту тірек мектеп мұғалімдерінің
қатысуымен жəне қашықтықтан оқыту технологияларының көмегімен
жүргізіледі. Осылайша, ресурстық орталықтар ШЖМ оқушыларының сапа-
лы білімге қол жеткізуін қамтамасыз етеді.
2020 жылға қарай ШЖМ, негізінен, бастауыш жəне негізгі орта білім
деңгейлері үшін жұмыс істейді.
ШЖМ проблемасы тірек мектептер (ресурстық орталықтар), интернат-
тар, жеткізу есебінен шешіледі.
Инклюзивті білім жүйесін дамыту
2015 жылға қарай аталған міндетті шешу үшін:
мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік
бағдарламалары;
мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада біріктіріп
оқыту ережесі əзірленеді, түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары
анықталады;
мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру қағидалары
əзірленеді.
2020 жылға қарай мектептерде мүгедек балалар үшін көтергіш
жабдықтар, пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар орна-
ту, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен жəне басқа да ар-
найы компенсаторлық құралдармен жарақтандыру арқылы «кедергісіз
аймақтар» құрылады.
3030 мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға жəне
тəрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалады (мектептерде
педагог-дефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық
сүйемелдеудің, арнайы жеке техникалық жəне компенсаторлық
құралдардың болуы).
Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері
ескеріле отырып, компьютерлік техникамен жəне компьютерлік қамтамасыз
ету жинақтарымен қамтамасыз етіледі.
Жоғарыда айтылған міндеттерден басқа өзге де бірқатар мəселелерді
шешу қажет.
Қосымша білім беру мазмұны жетілдірілетін болады.
Тұлғаның шығармашылық құзыретіндегі, үздіксіз білім беру мен
тəрбиелеудегі, кəсіби өзін-өзі анықтаудағы бəсекелі артықшылықтарын
38
қалыптастыру мақсатында негізгі бағыттар: шығармашылық-эстетикалық;
ғылыми-техникалық; экологиялық-биологиялық; туристік-өлкетанушылық;
əскери-патриоттық; əлеуметтік-педагогикалық; білім беру-сауықтыру жəне
т.б. бойынша балаларға қосымша білім беру мазмұны жаңартылады.
Қосымша білім беретін педагогтерді жəне аралас мамандықтардың
педагог ұйымдастырушыларын даярлау бағдарламасы жетілдіріледі.
2015 жылға қарай қосымша білім беру ұйымдарының желісі ұлғайып,
625-ке жетеді.
Бұл балаларды қосымша біліммен қамтуды 23 %-ға дейін көбейтуге
мүмкіндік береді.
Мектептерде спорт секцияларын құру арқылы дене шынықтыруды
ұйымдастырудың мектептен тыс нысандары жетілдірілетін болады.
Құқық бұзушылықтар мен басқа да бейəлеуметтік құбылыстардың
алдын алу бойынша əрбір білім алушыны жекелей психологиялық-
педагогикалық сүйемелдеуді қамтамасыз ету жолымен қосымша білім
беру конкурстары мен олимпиадаларының жүйесі арқылы оқушылардың
қоғамдық жəне əлеуметтік белсенділігін қалыптастыратын балалар
қоғамдық бірлестіктері дамиды.
Жалпы оқытудың, мектептегі тамақтану мен медициналық қызмет
көрсетудің тиімді менеджментін ұйымдастыру
Жалпы оқыту
2015 жылы оқушылардың қозғалыс мониторингінің бірыңғай
ведомствоаралық кешенді ақпараттық жүйесі «Жалпы оқытуды», оның
ішінде оқумен қамтылмаған «тəуекел топтарының» балаларын дербес
есепке алу бойынша деректер базасымен бірге енгізу жоспарлануда.
«Жалпы оқыту» жүйесін пайдалану жалпы оқытуды қамтамасыз ету-
ге функционалды түрде тартылған түрлі басқару органдарының келісілген
іс-қимылдарын қамтамасыз етеді жəне балаларды міндетті орта біліммен
қамту туралы нақты ақпаратты алуға мүмкіндік береді.
Мектептегі тамақтану
2011 жылдан бастап облыстардың, Астана жəне Алматы
қалаларының білім беру органдарының жанынан мектепте тамақтануды
ұйымдастырудың, оның ішінде білім беру ұйымдарының білім алушылары
мен тəрбиеленушілерінің тамақтану сапасы мен қауіпсіздігінің мониторингі
бойынша ведомствоаралық сарапшы топтар құрылады.
Мектеп оқушыларын тегін тамақтанумен қамту көрсеткіші барлық
деңгейдегі əкімдер рейтингін бағалауға енгізіледі: 2012 жылы – табысы аз
отбасылардан шыққан оқушыларға, 2020 жылы – бастауыш жəне мекте-
палды сыныптар оқушыларына.
2015 жылға қарай табысы аз отбасы оқушыларының 100 %-ы жəне
2020 жылға қарай мектептердің бастауыш жəне мектепалды сыныптар
оқушыларының 100 %-ы ыстық дəрумендірілген тамақпен тегін қамтамасыз
етіледі.
2020 жылға қарай орта жалпы білім беретін ауыл мектептерінің
100 %-ында күрделі жөндеуден өткен жəне жаңа жабдықтармен
жарақтандырылған толық кезеңдік асхана жұмыс істейтін болады.
2020 жылға қарай мектептің барлық оқушысы мектептерде
стационарлық су тазартқыштар, спенсерлер, диспенсерлер жəне басқа да
құралдар орнату арқылы экологиялық таза ауыз сумен қамтамасыз етіледі.
39
Медициналық қызмет көрсету
2015 жылға қарай мектеп жасындағы, оның ішінде ауылдық жерлердегі
балаларды медициналық тексеру 100 % қамтамасыз етіледі.
Диспансерлік есепте тұрған мектеп жасындағы балалардың үлесі
70 %-дан 50 %-ға дейін, оқушылардағы асқазан-ішек жолының ауруы –
28,2 %-дан 18 %-ға дейін, сколиозбен (мүсінінің бұзылуы) ауыратындар –
2 %-дан 1 %-ға дейін төмендейді.
Денсаулығы нашар 60 %-ы балалардың арнайы медициналық
топтардағы дене шынықтырумен шұғылдануға мүмкіндік алады.
Осылайша «Орта білім» бағыты бойынша 2020 жылға қарай:
барлық мектептерге 12 жылдық білім беру моделі енгізіледі;
орта білімнің инфрақұрылымын дамыту жалғасады жəне мектептер
техникалық жарақтанумен қамтамасыз етіледі;
ШЖМ бірыңғай ақпараттық желіге қосылады;
қосымша білім беру білім алушылар үшін беделге ие болады жəне
тұлғаның кəсіби қалыптасуына ықпал етеді. Қосымша білім берумен білім
алушылар мен тəрбиеленушілердің 30 – 50 % -ы қамтылады;
инклюзивті білім жүйесі енгізіледі:
инклюзивті білім үшін жағдай жасайтын мектептердің үлесі мектептердің
жалпы санынан 70 %-ға ұлғаяды;
мүгедек балалар үшін «кедергісіз қол жеткізуді» жасайтын мектептердің
үлесі мектептердің жалпы санынан – 20 %;
инклюзивті біліммен қамтылған балалардың үлесі даму мүмкіндігі
шектеулі балалардың жалпы санынан – 50 %.
медициналық қызмет көрсету мен мектептегі тамақтанудың тиімді
менеджменті ұйымдастырылады;
оқушылар жалпы білім беретін мектепте сапалы медициналық қызмет
ала алады. Жалпы білім беретін мектептерде медициналық кабинеттерді
ашу жəне оның қызмет етуін қамтамасыз ету бойынша шаралар
қабылданады;
мемлекеттік-жеке əріптестік негізінде облыс орталықтарында, Астана
жəне Алматы қалаларында мектептегі тамақтанудың 16 энергия үнемдегіш
комбинаты салынады, республика мектептерінің 50 %-ының мектептегі ас
блоктарының материалдық-техникалық базасы жаңартылады. Сапалы,
дəрумен қосылған жəне қауіпсіз мектептегі тамақтануды ұйымдастыру
мониторингінің жүйесі енгізіледі.
Техникалық жəне кəсіптік білім
Мақсаты:
Қоғамның жəне экономиканың индустриялық-инновациялық даму
сұраныстарына сəйкес ТжКБ жүйесін жаңғырту, əлемдік білім беру
кеңістігіне кірігу.
Міндеттері:
1. Экономиканың индустриялық-инновациялық даму сұраныстарын
ескере отырып, техникалық жəне кəсіптік білім (бұдан əрі – ТжКБ)
мазмұнының құрылымын жаңарту.
40
2. Экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың инфрақұрылымын
дамыту.
3. ТжКБ-да білім алудың беделін арттыру.
Нысаналы индикатор:
Жұмыс берушілер қоғамдастығында біліктілікті тəуелсіз бағалаудан
алғашқы реттен өткен ТжКБ түлектерінің қатысушылардың жалпы санынан
үлесі (2015 жылы – 60 %, 2020 жылы – 80 % ).
ТжКБ оқу орындарында мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша
білім алған түлектердің оқуды бітіргеннен кейінгі алғашқы жылы жұмыспен
қамтылғандардың жəне жұмысқа орналасқандардың үлесі (2015 жылы –
78 %, 2020 жылы – 80 %).
Ұлттық институционалды аккредиттеу рəсімінен өткен колледждердің
үлесі (2015 жылы – 10 %, 2020 жылы – 30 %).
Техникалық жəне кəсіптік білімнің құрылымы мен мазмұнын
экономиканың индустриялық-инновациялық дамуының сұраныс-
тарын ескере отырып жаңарту
Ұлттық жəне салалық біліктілік шеңберінің негізінде кадрлар даярлау
құрылымы ретке келтірілетін болады.
Мамандар даярлау еңбек нарығының болжанған қажеттіліктеріне
сəйкес жүзеге асырылатын болады.
Кəсіптік стандарттардың талаптарына сəйкес:
ТжКБ-ның мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары, білім беру
бағдарламалары жаңартылады;
арнайы пəндер бойынша типтік оқу бағдарламалары, оқу əдебиеттері
əзірленеді;
бірнеше біліктілік алу үшін модульдік бағдарламалар əзірленеді,
модульдік бағдарламалардың дерекқоры құрылады.
Білім алушылардың практикалық дағдыларын дамыту үшін оқу
жоспарларындағы кəсіптік практиканың үлесі 60 %-ға дейін ұлғаятын бо-
лады. Бұл үшін практика базасы жұмыс берушілермен əріптестік есебінен
кеңейтіледі.
Білім алушылардың бойында қажетті құзыреттіліктерді
қалыптастыратын заманауи білім беру технологиялары оқу процесіне
енгізілетін болады.
Озық əлемдік тəжірибе мен қолданбалы зерттеулер жүргізудің
негізінде ТжКБ жүйесін ғылыми-əдістемелік қамтамасыз ету жетілдірілетін
болады. Республикалық жəне облыстық ғылыми-əдістемелік кабинеттер
тиімді жұмыс істейтін болады, ТжКБ ұйымдарының кітапханалары қажетті
оқу əдебиетімен толықтырылады.
Экономика салалары үшін кадрлар даярлаудың инфрақұрылымын
дамыту
Жастардың кəсіптік білім алуына қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін
кəсіптік лицейлер мен жатақханалар салу есебінен оқушы орындарының
саны өседі. Атырау қаласында – мұнай-газ саласы бойынша, Екібастұз
қаласында – отын-энергетика саласы бойынша, Шымкент қаласында -
өңдеу жəне Өскемен қаласында – машина жасау салалары бойынша 4
өңіраралық кəсіптік орталық жұмыс істейтін болады.
41
Оқу орындары шарт негізінде өндірістік практикадан, тағылымдамадан
өту үшін базалық кəсіпорындарға бекітілетін болады.
ТжКБ-ның 70 %-дан астам мемлекеттік оқу орындары заманауи оқу-
өндірістік жəне технологиялық жабдықтармен, ақпараттық технологиялар-
мен қайта жарақтандырылады. Оқу орындарын заманауи оқу-өндірістік
жəне технологиялық жабдықтармен жаңартуға жəне қайта жарақтандыруға
жергілікті, республикалық бюджет, жұмыс берушілер қаражаты,
халықаралық ұйымдардың заем қаражаты есебінен тартылады.
Экономика салаларына мамандардың біліктіліктерін сертификаттаудың
тəуелсіз жүйесін енгізе отырып, жоғары білікті жұмысшы кадрлар даярлау
сапасын реттеу, оның ішінде жергілікті жерлерде «оқушылық» түрінде
қамтамасыз етілетін болады.
Кадрлардың бəсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету, қосымша қаражат
тарту үшін ТжКБ оқу орындары мамандар даярлау бейініне сəйкес, оның
ішінде тең құрылтайшылық арқылы ұлттық холдингтер мен компанияларға,
транс ұлттық корпорациялар мен шетелдік инвесторларға бекітілетін болады.
Дүниежүзілік Банктің займы шеңберінде инновациялық даму
бағдарламаларын іске асыратын оқу орындарын атаулы қаржылай қолдау
жүйесі құрылатын болады.
ТжКБ-да оқыту беделін арттыру
ТжКБ жүйесінде оқытудың тартымдылығы мен беделділігін арттыру
үшін:
əлеуметтік-педагогикалық қызметтер жоқ ТжКБ оқу орындарының
жанынан мансаптық басшылық орталықтары (білім беру ұйымдарының
құрылымдық бөлімшелері) құрылады;
білім алушылардың, өндірістік оқыту шеберлері мен арнайы
пəн оқытушыларының арасында «Үздік оқу орны», «Ең үздік маман»
республикалық конкурстары өткізіледі;
үздік білім алушылар халықаралық кəсіби шеберлік конкурстарына
қатысатын болады.
Өнертапқыштық жəне өнертабыстық қызметке, техникалық
шығармашылыққа бейім талантты білім алушылар анықталады жəне
оларға қолдау (гранттар мен жұмыс берушілердің атаулы стипендиялары,
жұмыс берушілер ұйымдастыратын жəне қаржыландыратын конкурстар
арқылы) көрсетілетін болады.
Жұмысқа орналастыруға ықпал ету үшін еңбек нарығындағы бос
орындар базасымен өзара байланысты сертификатталған түлектердің
дерекқоры құрылатын болады.
ТжКБ-ны дамыту жөніндегі республикалық, өңірлік жəне салалық
кеңестердің өзара іс-қимылы ТжКБ-ны дамытуға, кадрлар даярлауға жəне
білім ұйымы, кəсіпорын мен студент арасында келісім жасау арқылы
жұмысқа орналастыруға бизнес пен кəсіби қоғамдастықтың белсенді
қатысуын қамтамасыз етеді.
2020 жылға қарай:
Кадрларды ұлттық біліктілік жүйесі негізінде даярлау толықтай еңбек
нарығының сұраныстарына сəйкестендіріледі.
Оқу орындарының оқу-өндірістік шеберханалары мен зертханалары
замауи оқу-өндірістік жəне технологиялық жабдықтармен, ақпараттық тех-
нологиялармен жарақтандырылады.
42
Кəсіпорындардың нақты сұраныстарын ескере отырып, кооперативтік
оқыту кең түрде енгізіледі.
ТжКБ оқу орындарындағы оқыту жастар үшін тартымды жəне беделді
болады.
Бизнес пен кəсіби қауымдастық ТжКБ-ны дамытуға жəне кадрлар
даярлауға белсенді қатысады.
Экономика салаларында жұмыс берушілердің қатысуымен біліктілікті
сертификаттаудың тəуелсіз орталықтары жұмыс істейтін болады.
Жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білім
Мақсаты:
Еңбек нарығының, еліміздің индустриялық-инновациялық даму
міндеттерін жəне жеке тұлғаның қажеттіліктерін қанағаттандыратын жəне
білім беру саласындағы үздік əлемдік тəжірибелерге сай келетін жоғары
білім сапасының жоғары деңгейіне қол жеткізу.
Міндеттері:
1. Еліміздің индустриялық-инновациялық даму жобаларына сай
келетін жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрлармен
қамтамасыз ету.
2. Жоғары білімнің еуропалық аймағына кірігуді қамтамасыз ету.
3. Білімнің, ғылымның жəне өндірістің кірігуін қамтамасыз ету, зияткерлік
меншік пен технологиялардың өнімдерін коммерцияландыру үшін жағдай
жасау. Жоғары білікті ғылыми жəне ғылыми-педагог кадрларды даярлау.
Нысаналы индикаторлар:
Жұмыс берушілер қоғамдастығында біліктілікті тəуелсіз бағалаудан
бірден өткен жоғары оқу орындары түлектерінің оған қатысқандардың жал-
пы санынан үлесі (2020 жылы – 80 %).
Мемлекеттік тапсырыс бойынша жоғары оқу орындары түлектерінің
мамандығы бойынша жоғары оқу орнын бітірген жылы жұмысқа
орналасқанының үлесі (2015 жылы – 78 %, 2020 жылы – 80 %).
Əлемнің таңдаулы университеттері рейтингінде көрсетілген Қазақ-
станның жоғары оқу орындарының саны (2015 жылы – 1, 2020 жылы – 2).
Халықаралық стандарттар бойынша тəуелсіз ұлттық институционалды
аккредиттеуден өткен жоғары оқу орындарының үлесі (2015 жылы – 50 %,
2020 жылы – 65 %).
Халықаралық стандарттар бойынша тəуелсіз ұлттық
мамандандырылған аккредиттеуден өткен жоғары оқу орындарының үлесі
(2015 жылы – 20 %, 2020 жылы – 30 %).
Отандық ғылыми зерттеулердің нəтижелерін өндіріске енгізудің
негізінде білім мен ғылымды кіріктіру жолымен инновациялық қызметті
жүзеге асыратын жоғары оқу орындарының үлесі (2015 жылы – 2 %, 2020
жылы – 5 %).
Соңғы 5 жыл ішінде импакт-факторлы ғылыми журналдарда жария-
ланымдары жарық көрген профессор-оқытушы құрамының жəне ғылыми
қызметкерлердің үлесі (2015 жылы – 1 %, 2020 жылы – 5 %).
43
Еліміздің индустриялық-инновациялық дамуының жобаларына
сəйкес келетін жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар
кадрлармен қамтамасыз ету
Мемлекеттік білім беру тапсырысының құрылымы үдемелі
индустриялық-инновациялық дамудың сұраныстарына сəйкес өзгертілетін
болады.
Үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі 2010 – 2014
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның (бұдан əрі – ҮИИДМБ)
басымдықтарына сəйкес келетін мамандықтар бойынша мемлекеттік білім
беру тапсырысы ұлғайтылады.
Білім ұйымы, кəсіпорындар мен ҮИИДМБ жобалары үшін мамандар
даярлауды жүзеге асыратын жоғары оқу орындарында мемлекеттік тапсы-
рыс бойынша оқитын студенттермен практикадан өту жəне жұмысқа орна-
ласу жөнінде шарттар жасалатын болады.
Жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар кадрларды даярлауға
мемлекеттік білім беру тапсырысының көлемі: магистратурада жəне PhD
докторантурада, оның ішінде Назарбаев Университеті үшін ұлғаяды.
«Болашақ» халықаралық стипендиясы бойынша стипендиаттардың
100 %-ы магистратурада, докторантурада, ғылыми тағылымдамаларда
оқитын болады, бакалавриатта – бір семестрден академиялық бір жылға
дейін.
ЖОО-ның кафедрааралық байланысы негізінде жоғары жəне жоғары
білімнен кейінгі білімді мамандар даярлау қарастырылады.
Жоғары білім беру жүйесінде педагогикалық жəне техникалық
мамандықтардың студенттеріне өндірісте кеңейтілген практика енгізілетін
болады.
ЖОО-лар базасында ғылымды қажетсінетін өнімдер мен қызметтер
жасау үшін ЖОО-лардың, бейінді ғылыми ұйымдар мен кəсіпорындардың
консорциумдары құрылатын болады.
Əлеуметтік əріптестер ҮИИД-ға кадрларды даярлау үшін гранттар мен
стипендиялар (ҮИИДМБ-дің əр жобасынан 5 грант/стипендия) бөледі.
ҮИИД-ің жобаларын іске асыратын кəсіпорындарда өндірістік практика
базалары құрылатын болады.
Жоғары білімнің мазмұны мен құрылымын Болон процесінің
параметрлеріне сəйкес келтіру арқылы жоғары білімнің еуропалық
аймаққа кірігуін қамтамасыз ету
Болон процесінің шеңберінде мынадай міндетті, ұсынымдық
параметрлері орындалады:
академиялық еркіндік – білім беру бағдарламаларының құрылымы мен
мазмұнында таңдау бойынша компонент көбейеді: бакалавриатта 70%-ға
дейін, магистратурада 80%-ға дейін, докторантурада 90 – 95%-ға дейін;
Болон декларациясы принциптерінің бірі ретінде академиялық
ұтқырлықты дамыту мақсатында студенттер оқудың барлық кезеңінде
кемінде бір академиялық мерзімде шетелде оқытылады, оның ішінде
Президенттің «Болашақ» бағдарламасының гранты есебінен;
ЖОО-лардағы тəрбие жұмыстарын күшейту;
сыбайлас жемқорлық деңгейін едəуір төмендету;
ЖОО-лардың академиялық, қаржылық жəне басқарушылық қызметінде
ЖОО-лардың автономдық ұстанымдары іске асырылады;
44
12 жылдық білім беруді іске асыру шеңберінде бакалавриаттың білім
беру бағдарламаларының құрылымындағы жалпы білім беретін пəндер
циклінің үлесі 25 %-дан 15 % -ға дейін азаяды;
еңбек нарығының сұраныстарына арналған еліміздің жоғары оқу
орындарының білім беру бағдарламаларының икемді əрекет ету тетігі
енгізіледі – модульдік білім беру бағдарламалары əзірленеді;
Болон процесінің жəне академиялық ұтқырлық орталығы құрылады.
Еңбек жəне жұмыспен қамтудың уəкілетті органымен бірлесіп, салалық
министрліктер мен жұмыс берушілердің қатысуымен Ұлттық біліктілік
жүйесі құрылады:
білім берудің түрлі деңгейлеріндегі қазіргі біліктіліктер ұлттық жəне
халықаралық еңбек нарықтарында танылатын көпдеңгейлі біліктілік
жүйесіне біріктіріледі;
жұмыс берушілер бірлестіктері нақты мамандықтар шеңберінде
біліктілік талаптарына сай келетін кəсіптік стандарттарды əзірлейді;
мамандардың кəсіби дағдылары мен біліктіліктерінің сапасын тəуелсіз
бағалау мен сертификаттау жүйесі енгізіледі.
ЖОО-лар əзірлеген білім беру бағдарламалары Ұлттық біліктілік
жүйесі талаптарына сай келетін болады.
Білім беру бағдарламаларын іске асыруға жəне ғылыми-зерттеу
қызметін жүзеге асыру көлеміне байланысты мынадай республиканың
ЖОО жіктеуішінің жүйесі құрылады: ұлттық зерттеу университеттері,
ұлттық жоғары оқу орындары, зерттеу университеттері, университеттер,
академиялар мен институттар.
Назарбаев Университеті моделі негізінде білім, ғылым, қаржы,
халықаралық жəне басқа қызметті жүзеге асыруда дербес болу деп
түсіндірілетін жоғары оқу орындары автономиясының принциптері
əзірленетін болады. Мемлекеттік ЖОО-лар автономды коммерциялық емес
ұйымдар болады. Сонымен қатар ЖОО-лар есеп беруге тиісті қамқоршылық
кеңестер, сондай-ақ жоғары оқу орындарының қызметі айқындалатын
тетіктер құрылады. Мемлекеттік ЖОО-лар үшін ректорларды тағайындау
тетігі жетілдіріледі.
Еліміздің ЖОО-ларына кезең-кезеңімен автономия беру үшін
жағдайлар жасалады. 2015 жылдан бастап автономия ұлттық зерттеу
университеттеріне, 2016 жылдан бастап – ұлттық жоғары оқу орындарына,
2018 жылдан – қалған жоғары оқу орындарына беріледі.
2016 жылдан бастап үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың
басым салаларының салалық біліктілік шеңберіне сəйкес білім беру
бағдарламаларын əзірлеу жұмысы жалғастырылатын болады.
Жоғары білім сапасын бағалау жүйесінің жоғары тиімділігін
қамтамасыз ету
Уəкілетті органның тізіліміне енгізілген аккредиттеу ұйымдары жоғары
оқу орындарын аккредиттеуді жүргізеді.
2020 жылға қарай ұлттық аккредиттеу органдары Аккредиттеу
агенттіктерінің тізіліміне енеді (Еуропалық сапаны қамтамасыз ету
агенттіктерінің тізілімі).
2012 жылдан бастап аккредиттеуді коммерциялық емес үкіметтік емес
аккредиттеу агенттіктері жүзеге асырады.
ЖОО-ын ұлттық аккредиттеуден өтуге уəждейтін шарттар əзірленеді.
45
Атап айтқанда, Уəкілетті органның тізіліміне енгізілген агенттіктерде
институционалдық жəне арнайы аккредиттеуден өткен ЖОО-лар аккре-
диттеу мерзімінде аккредиттеу бағдарламалары бойынша мемлекеттік
аттестаттаудан босатылады. Олар өзіндік үлгідегі дипломдар бере ала-
ды, анағұрлым жоғары деңгейдегі бағдарламаларды іске асыра алады,
мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқыта алады.
2015 жылдан бастап ЖОО мен колледждер үшін мемлекеттік аттестат-
тау ұлттық институционалды аккредиттеуге толық ауысады. Мемлекеттік
бақылауды мемлекеттік органдар лицензиялық тексерістер нысанында
жүзеге асырады.
Ұлттық ЖОО-лар ұлттық аккредиттеумен қатар халықаралық
мамандандырылған аккредиттеуден өтеді.
Қазақстандық ЖОО-лардың 65%-ы халықаралық стандарттарға сəйкес
тəуелсіз ұлттық институтционалды аккредиттеуден өтеді. Сонымен қатар
ЖОО-лар тəуелсіз ұлттық мамандандырылған аккредиттеуден өтетін бо-
лады.
Ұлттық тəуелсіз рейтингтер өткізуде мемлекеттік қаржылық қолдау
көрсетіледі.
Қазақстанның ЖОО-лары əлемнің үздік университеттерінің рейтингіне
қатысады. Кемінде екі ЖОО əлемнің үздік университеттерінің рейтингінде
аталады.
ЖОО-ның материалдық-техникалық базасын дамытуды
қамтамасыз ету
2014 жылдан бастап жыл сайын оқу-зертханалық базасы жаңартылатын
ЖОО-лардың үлесі 10 %-ға көбейеді. ЖОО-лардың материалдық-
техникалық базасын дамыту үшін мемлекеттік-жеке əріптестік есебінен
қаражат тартылатын болады.
Жоғары оқу орындарының құрылымдық бөлімшелері болатын 4
Орталық құрылады: Бизнес-инновациялық орталық (жоғары білім мен
инновациялар аймағы); Жұмысшы кəсібінің орталығы жəне Дəнекерлеу
орталығы; Тамақ технологиялары бойынша шағын цехы бар азық-түлік
қауіпсіздігі орталығы, конкурс негізінде Аудармашылар бюросы.
Оқу-əдістемелік құралдарды əзірлеу жəне оларды басып шығару,
оқулықтарды мемлекеттік тілге аудару, ЖОО кітапханаларын қажетті оқу
əдебиетімен толықтыру қамтамасыз етіледі. Қазақстандық оқулықтармен
қатар таңдаулы шетелдік оқулықтар қолданылады, əсіресе экономикалық,
техникалық жəне жаратылыстану ғылымдары бойынша.
Білімнің, ғылымның жəне өндірістің кірігуін қамтамасыз ету,
зияткерлік меншік пен технологиялардың өнімдерін коммерциялан-
дыру үшін жағдай жасау. Жоғары білікті ғылыми жəне ғылыми – пе-
дагог кадрларды даярлау
Іргелі жəне қолданбалы ғылыми зерттеулерді, басқа ғылыми-
техникалық, тəжірибе-конструкторлық жұмыстарды ұйымдастыру мен
жүргізуде қатысатын зерттеу университеттері құрылады, олардың даму
бағдарламаларын Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Зерттеу
университеттерінің негізгі міндеті жоғары жəне жоғары білімнен кейінгі
білім деңгейлерінің барлығында ғылыми қызметпен білім беру процесін
біріктіру болады. Зерттеу университеті жоғары жəне жоғары білімнен
кейінгі білім бағдарламаларын əзірлеу мен іске асыруға, сондай-ақ оқуға
46
қабылдау кезінде бейінді бағыттың қосымша талаптарын белгілеуге
құқылы.
Білім мен ғылымның бірігуі жекелеген ғылыми-зерттеу институттарын
заңдық дербестік құқығымен жетекші зерттеу университеттердің құрамына
беру арқылы жүзеге асырылады.
Елдің индустриялық- инновациялық даму бағыттарын іске асыру
үшін жоғары оқу орындары негізінде инновациялық құрылымдар құру үшін
базалық ЖОО-н айқындау тетіктері əзірленеді:
бизнес-инкубаторлар, оның ішінде:
2013 жылы – «Энергетика» бағыты бойынша; 2014 жылы – «Мұнай
өңдеу жəне мұнай-газ секторының инфрақұрылымы»; 2015 жылы –
«Химия өнеркəсібі»;
технопарктер, оның ішінде:
2013 жылы – «Металлургия жəне дайын металл өнімдерін өндіру»
бағыты бойынша; 2014 жылы – «Машина жасау»; 2015 жылы – «Жеңіл
өнеркəсіп»;
ғылыми əзірлемелер мен технологияларды коммерцияландыру
орталықтары.
Еліміздің жетекші ЖОО-лары жанынан жоғары білікті ғылыми-педагог
кадрларды даярлау жəне инновациялық қызметті дамыту мақсатында
ғылыми зерттеулер жүргізу, зияткерлік меншік құқығын қорғауды одан
əрі қамтамасыз ете отырып, зияткерлік меншіктің бəсекеге қабілетті
өнімдерін жасау үшін ғылыми жəне жобалық-конструкторлық ұйымдардың
бірлескен құрылымдық бөлімшелері ашылады: 2011 жылы – 5 бірлескен
құрылымдық бөлімше; 2012 жылы – 8, 2013 жылы – 10, 2014 жылы – 12,
2015 жылы – 15.
Жеке меншік секторды ғылыми жəне инновациялық қызметке тарту
бойынша оларды экономикалық ынталандыру шаралары əзірленген.
2015 жылдан бастап Назарбаев Университеті жоғары кəсіби ма-
мандар мен жас ғалымдарды оқытып шығарады. Назарбаев
Университетінің
тəжірибесі біртіндеп елдің жұмыс істеп тұрған жоғары оқу орындарына
енгізіледі.
2016 жылдан бастап:
жетекші шетелдік əріптес жоғары оқу орындарымен бірлесіп, білім
беру бағдарламалары əзірленеді;
жоғары технологиялық жəне ғылымды қажетсінетін өнім жасау үшін
экономиканың басым бағыттарында ғылыми зерттеулер жүргізіледі;
əріптес университеттермен жəне шетелдік ғылыми орталықтармен
бірлесу жүзеге асырылады.
Нəтижесінде, іргелі жəне қолданбалы зерттеулерді кеңейту үшін
университеттердің маңызды ғылыми əлеуеті тиімді қолданылады, олардың
кешенділік жəне практикалық нəтижелілігі артады.
47
Өмір бойы оқу
Мақсаты:
Өмір бойы білім алу жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету.
Міндеті:
Баршаға арналған білім, өмір бойы білім алу үшін жағдай жасау.
Нысаналы индикатор:
Барлық жастағылар үшін білім берудің əртүрлі нысандары мен типтерін
енгізу.
Өмір бойы оқу білім алудың барлық деңгейінде адамның білім алуға
деген қажеттіліктерін қанағаттандырудың түрлі мүмкіндіктерін жасау
есебінен жүзеге асырылады.
2020 жылға қарай өмір бойы оқу үшін жасына, білімі мен кəсіби біліктілік
деңгейіне қарамастан жағдайлар жасалатын болады.
Жасына жəне əлеуметтік жағдайына қарамастан барша халыққа
техникалық жəне кəсіптік, жоғары білім жүйесінде оқытудың түрлі ныса-
ны жəне білім беру қызметтерін жекеше берушілер арқылы (қашықтықтан
оқыту, қайта біліктілік беру, формалды, формалды емес, инклюзивті қысқа
мерзімді курстар) жаңа базалық дағдыларды игеруді қоса алғанда, негізгі
дағдыларды игеру мен жетілдіру мүмкіндігі ұсынылатын болады. Оқу
орындарымен, сондай-ақ əлеуметтік əріптестермен бірлесіп, өндірістен
қол үзбей оқыту қарастырылатын болады.
Білім беру ұйымдарында 2016 жылдан бастап мүмкіндіктері шектеулі
адамдарды кəсіби даярлау үшін жағдайлар жасалатын болады, модульдік
білім беру бағдарламалары жасалады.
Халықтың ересек тобын қайта мамандандырудың ваучерлік жүйесі
əзірленетін болады.
Өндірісте жұмыс істей жүріп, адам өзі оқытудың түрлерін, қарқынын
жəне мерзімін таңдап, білім алу процесін дербестендіре алады. Білім
алушылардың тəуелсіз коммерциялық емес агенттіктерде өздерінің
алған біліктілік деңгейін бағалаудан өтіп, сертификаттар алуы арқылы
мемлекеттік жəне жекеше білім беру қызметтерін ұсынушыларды оқыту
нəтижелерін тануда тиімді шаралар əзірленетін болады.
Өмір бойы оқыту оқытудың формалды жəне формалды емес
нысандарының тұтастай спектрін, инклюзивті білім беруді қоса алғанда,
мектеп жасына дейінгі жастан бастап зейнеткерлікке шығу жасынан кейінгі
оқытуды қамтитын болады.
Инклюзивті білімді дамыту тиісті бейіндегі мамандарын даярлауды
жүзеге асыратын жоғары оқу орындарының жанынан консультациялық-
практикалық орталықтардың құрылуына ықпал етеді.
Жұмыс берушілер оқу бағдарламаларын қоса қаржыландыруға жəне
əрбір қызметкердің үздіксіз білімге қатысуына мүмкіндік беретін икемді
сызбаларды дайындауға тартылады.
Барша қазақстандық азаматтар мемлекеттік тілді толық меңгергенге
дейін тілдерді меңгерудің халықаралық стандарттары негізінде мемлекеттік
48
тілді үздіксіз оқытатын «Балабақша - мектеп, кəсіптік лицей, колледж –
жоғары оқу орындары» жүйесі құрылатын болады.
Қазақстан азаматтары (оқушылар, студенттер, магистранттар, түрлі
сала қызметкерлері) мен Қазақстанда жұмыс істейтін шетелдік азаматтар
үшін сертификат бере отырып, қазақ тілін білу деңгейін бағалау жүйесі –
Қазтест енгізіледі.
Тəрбие жұмысы жəне жастар саясаты
Мақсаты:
Жастардың бойында белсенді азаматтық ұстанымды, əлеуметтік
жауапкершілікті, отансүйгіштік сезімді, жоғары адамгершілік жəне
көшбасшылық қасиеттерді қалыптастыру.
Міндеті:
Жастарды отансүйгіштікке тəрбиелеу жəне олардың азаматтық
белсенділігін, əлеуметтік жауапкершілігін жəне əлеуетін ашу тетіктерін
қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру.
Нысаналы индикатор:
Жастар саясаты саласындағы іс-шараларды іске асыруға белсенді
қатысатын жастардың олардың жалпы санынан үлесі (2015 жылы – 27 %,
2020 жылы – 55 %).
Жастар саясатын іске асыру қазақстандық патриотизмді, рухани-
адамгершілік мəдениетті тəрбиелеу, ұлттық сəйкестікті қалыптастыру
негізінде жүзеге асырылады.
2011 жылдан бастап:
консультациялық, ақпараттық-талдамалық, оқыту жəне басқа
да қызметтер көрсету мақсатында мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс
шеңберінде жастардың үкіметтік емес ұйымдары базасында қызметті
жүзеге асыратын облыстық жəне республикалық əлеуметтік қызметтер
одан əрі дамитын болады;
республикалық деңгейде мемлекеттік əлеуметтік тапсырысты іске асы-
ру шеңберінде ерікті, əскери-патриоттық ұйымдардың, əскери-спорттық,
əскери-іздеуші жəне спорттық-техникалық клубтардың желісі 20 дан 30-ға
дейін көбейеді;
білім беру ұйымдарында спорт секцияларының желісі дамытылады;
қазақстандық патриотизмді қалыптастыру мақсатында тұрақты негізде
мемлекеттік рəміздерді таныту, тарих, салт-дəстүр жəне ана тілін білу
жөнінде іс-шаралар жалғастырылатын болады;
түрлі жобаларды іске асыру арқылы жастар арасында қайырымдылық
мəдениетін қалыптастыру жөнінде мақсатты шаралар қабылданатын болады.
Алматы қаласы үлгісінде жастардың үкіметтік емес ұйымдарының
жəне жастардың қызметін үйлестірудің орталықтандырылған жүйесін құру
мақсатында жастар саясаты басқармасы құрылады.
Девиантты жəне деликвентті балалармен жұмысты күшейту жоспар-
лануда. Балалар мен жасөспірімдер арасында девиантты мінез-құлықтың
49
алдын алуы түрлі факторлардың өзара іс-қимылымен қамтамасыз етілетін
болады: отбасы, мектеп, бос уақыттағы орта жəне тұтас қоғам.
Одан басқа, тəрбие мен оқытуды, девиантты жəне деликвентті мінез-
құлықты балаларды əлеуметтік оңалтуды қамтамасыз ету бойынша ар-
найы білім ұйымдары мен ерекше режимде ұстайтын білім ұйымдарына
баса назар аударылатын болады.
Білім беру жүйесіне кəмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау,
бейімдеу жəне оңалту орталықтарын беруге байланысты олар Кəмелетке
толмағандарды бейімдеу орталығы (бұдан əрі – КТБО) болып қайта
ұйымдастырылады.
КТБО-ның негізгі міндеті – кəмелетке толмағандардың дағдарыс
жағдайынан шығуға жəне өмірін орнықтыруға, баланы отбасымен қосуға
көмек көрсету мен отбасын əрі қарай сүйемелдеу.
Тұтас алғанда, мектепке дейінгі жастан бастап тəрбиеге ерекше көңіл
бөлінетін болады.
Жастардың əлеуетін ашу тетіктерін іске асыру
Жастар саясаты саласындағы мəселелерді шешуге жастардың
қатысуы үшін оның өкілді органдарда қатысуын қамтамасыз ету міндеті
қойылып отыр.
Ұйымдастырушылық қабілеті мен көшбасшылық қасиеті бар студент-
тер арасынан белсенді жастарды, сондай-ақ əлеуметтік жобаларды іске
асыру аясында жастар ұйымдарының жетекшілерін оқыту жоспарлануда.
Шығармашыл жастарды қолдау мақсатында жыл сайынғы ұлттық кон-
курстар, ойындар, турнирлер, КТК, оның ішінде Дельфий ойындарын өткізу
жəне кейіннен қазақстандық құрамалардың халықаралық конкурстарға,
турнирлер мен ойындарға қатысуын қамтамасыз ету көзделуде.
Осылайша, шығармашыл жастарды қолдау 2020 жылға қарай Дель-
фий ойындарына қатысушыларды 2000 адамға дейін жеткізуді көздейді.
Республиканың ғылыми-техникалық əлеуетін тұрақты негізде нығайту
үшін ғылыми ұйымдарда жəне жоғары оқу орындарында консультативтік-
кеңесші органдардың қызметіне жастардың шығармашылық жəне
инновациялық бірлестіктері тартылатын болады.
Мəдениеттегі, өнердегі, ғылымдағы, ақпараттық технологиялар
саласындағы ұзақ мерзімді конкурстық жобаларды дамыту бойынша
ведомствоаралық жұмыс күшейтіледі.
Осылайша 2020 жылға қарай:
өкілді органдарға сайланушы жастардың үлесі 15%-ға жетеді;
жастар ұйымдарының қызметіне жастардың 29 %-ы қатысатын болады;
мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс шеңберінде əлеуметтік маңызды
жобаларды іске асыруға тартылған жастар ұйымдарының үлесі 24 %-ды
құрайды.
6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері
Қазіргі заманғы жағдайда стратегиялық ресурсы адами капитал бо-
лып табылатын еңбек өнімділігі экономикалық өркендеу мен бəсекеге
қабілеттіліктің ұзақ мерзімді негізіне айналуы тиіс. Мемлекет осы ресурстың
дамуына үлес қосуы керек.
50
Білімді адамдарсыз заманауи инфрақұрылымды дамыту, тиімді
мемлекеттік аппарат құру, қолайлы бизнес климатты қамтамасыз ету
мүмкін емес.
Саяси ерік пен мемлекеттің жан-жақты қолдауының болуы осы рефор-
маларды жүргізуге негіз болып табылады.
Бағдарлама екі кезеңде іске асырылатын болады: 2011 – 2015 жылдар
мен 2016 – 2020 жылдар.
Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңінде (2011 – 2015 жылдар) же-
келеген бағыттар бойынша білім беруді дамытудың модельдерін əзірлеумен,
оларды сынақтан өткізумен, сондай-ақ ауқымды қайта құрулар мен
эксперименттердің басталуымен байланысты жұмыстарды жүргізу көзделген.
Екінші кезеңде (2016 – 2020 жылдар) басымдық жабдықтарды сатып алу-
ды, білім беру жүйесін дамыту міндеттерін шешуге бағытталған іс-шараларға
инвистициялар салуды (білім берудің материалдық инфрақұрылымын
жаңғырту жəне басқа да шығыны көп жұмыстар, əдістемелік, кадрлық,
ақпараттық қамтамасыз ету) көздейтін іс-шараларды жүзеге асыруға
беріледі, негізінен, өткен кезеңдерде алынған нəтижелерді енгізуге жəне
Жаңартылған күні: 13.05.2019 12:11
Құрылған күні: 13.05.2019 12:32
Құрылған күні: 13.05.2019 12:32